Dookoła Twierdzy Zamość z Nordic Walking - Trasa zachodnia (ok. 3 godz.)

Rezerwacja zwiedzania 1 dzień wcześniej!

- spotkanie z licencjonowanym przewodnikiem - instruktorem Nordic Walking przy klombie na Rynku Wielkim w Zamościu; instruktaż Nordic Walking;

- przejście na tereny poforteczne na południowym przedpolu Twierdzy Zamość;

- spacer z Nordic Walking połączony ze zwiedzaniem Fortyfikacji Twierdzy Zamość  na trasie:

Furta Wodna - poterna - murowane przejście podziemne łączące wnętrze fortyfikacji z przedpolem ułatwiające łączność z urządzeniami obronnymi i  hydrotechnicznymi zlokalizowanymi na przedpolu.

Bastion II - zbudowany przed 1605 r. wg planu Bernardo Morando, uzupełniony o kazamaty  barkowe i związane z nimi poterny przez Andrea dell’Aqua (1618-23). Posiada formę spłaszczoną, zwaną „piatta forma”. W l. 2009-14* częściowo zrekonstruowany razem z dwiema kazamatami i łączącą je poterną.

Rotunda - budowla forteczna na planie koła wzniesiona w l. 1825-1831. Wybudowano ją na wyspie otoczonej przez bagna i rozlewiska położonej 500 m od murów Twierdzy w miejscu, w którym już w XVIII w.  istniał szaniec broniący Zamościa od południa. Zewnętrzna średnica koła, na planie którego wybudowano Rotundę ma 54 m, natomiast średnica wewnętrznego  dziedzińca - 34 m. Wysokość zewnętrznych ścian budowli sięgała 10 m. Wokół dziedzińca było 20 radialnie usytuowanych cel ze strzelnicami, otwartych arkadowo od strony dziedzińca. Łączność z miastem zapewniała droga, zabezpieczona wałami i fosą. Po likwidacji Twierdzy w 1866 r.  zamurowano wewnętrzne arkady, a gmach zamieniono na skład broni i amunicji. Tą funkcję budowla pełniła do 1939 r.

Rawelin II-III przed Bramą Szczebrzeską - w l.2009 -2014*  odtworzono odcinki wału z zaznaczeniem formy rawelinu poprzez obwiedzenie go zarysem fosy. Skrajny zachodni fragment prawego czoła  odtworzono w pełnym profilu, lecz bez muru oporowego i schronu.

Wartownia- niewielki, parterowy, klasycystyczny budynek pokryty nasypem ziemnym z  1825 r.

Brama Szczebrzeska – prowadziła w kierunku Szczebrzeszyna i Krakowa, a po zamurowaniu Starej Bramy Lubelskiej, również  Lublina i Warszawy. Wzniesiona w l. 1603 - 05 wg proj. B. Moranda. Obecną formę architektoniczną zawdzięcza przebudowie klasycystycznej ok. 1821 - 25. Dwukondygnacyjna i trójosiowa. Od strony wsch. do Bramy przylega dobrze zachowana kurtyna, biegnąca do Bastionu II a także zrekonstruowana w l. 2009 – 14*, biegnąca do Bastionu III. Po likwidacji Twierdzy w 1866 r. i wytyczeniu nowej drogi obok bramy, została  zamurowana. Wyremontowana w l. 2007-09.

Arsenał - wybudowany ok. 1630 r., najprawdopodobniej wg projektu Andrea dell’Agua.  Jedna z nielicznych tego typu budowli militarnych zachowanych w Polsce (ob. Muzeum Fortyfikacji i Broni).

Prochownia - wybudowana na plateau Bastionu III ok. 1842 r. (ob. Muzeum Fortyfikacji i Broni).

Bastion III - wybudowany w fazie „morandowskiej”. W l. 1685-1694 całkowicie przebudowany wg projektu i przez Jana Michała Linka. Był potężną działobitnią z dwoma poziomami stanowisk artyleryjskich na co najmniej 20 armat. Modernizowany w czasach Księstwa Warszawskiego a następnie przez J. Mallet- Malletskiego w l. 1817-23 i zapewne później. Zrekonstruowany w całości wg projektu Jana Michała Linka w l. 2009-14*. Jeden z dwóch całkowicie odbudowanych i dostępnych do zwiedzania bastionów Twierdzy Zamość.

Kurtyna III-IV  - w l.2009 – 14* uczytelniona  w postaci niskiego muru skarpowego (niepełnej wysokości)

oraz nasypu znaczącego przebieg wału. Częściowo zrekonstruowano wały rawelinu i odtworzono kinetę (rów w środku fosy).

Park Miejski -założony w 1919 r. wg projektu Waleriana Kronenberga został zlokalizowany na terenie co najmniej

3 dzieł fortecznych: Bastionu IV, słoniczoła tegoż bastionu oraz rawelinu przed kurtyną pomiędzy Bastionem IV i V.

Parkowa wyspa - pozostałość słoniczoła bastionu IV.

Bastion IV – ukończony przed 1605 r., być może modernizowany w l. 1618-23 przez Andrea dell’Aqua. Gruntownie zmodernizowany po zawaleniu się prawego (północnego) czoła w 1809 r. i w 1817 r. Mury skarpujące bastion zostały zburzone po likwidacji Twierdzy w 1866 r., natomiast generalnie nie naruszono form ziemnych, które do dziś są zachowane (m.in. ziemny nadszaniec w szyi bastionu z poterną).

Stara Brama Lubelska - zwana także Janowicką,  najstarsza spośród trzech bram fundacji Jana Zamoyskiego, wybudowana w l. 1597- 1599. Zamurowana w 1604 r. ze względów strategicznych, aby umocnić obronny system Twierdzy. Bramę otwarto pod koniec XVIII w. w związku z usprawnianiem komunikacji. Po wybudowaniu Nowej Bramy Lubelskiej została ponownie zamurowana w l. 1821 - 22 i przekształcona w więzienne kazamaty.  Dobudowano wówczas dwa boczne pomieszczenia sklepione kolebkowo. Po zlikwidowaniu Twierdzy w 1866 r. Brama ta została częściowo zburzona. Odtworzona wg wyglądu „morandowskiego”  w  l. 1977 – 80.  Do Starej Bramy Lubelskiej przylega fragment kurtyny z poterną (d. Furta Janowicka), łączącą wnętrze Twierdzy ze stojącym poniżej kojcem i rawelinem.

Kojec  - powstał w 1836 r. i jest jedynym w całości zachowanym w Twierdzy Zamość. W środku znajdowały się śluzy do regulacji poziomu wody. Po dwie strzelnice działowe od wschodu i zachodu umożliwiały prowadzenie ostrzału artyleryjskiego wzdłuż fosy, a strzelnice broni ręcznej - ostrzał przedpola. Przy płd.-wsch. narożniku budynku w 2009 r. zrekonstruowano fragment muru Carnota.

Bastion V - był największym bastionem Twierdzy Zamość. Był nietypowym dziełem obronnym, o znacznie wydłużonym lewym czole. Po zniesieniu Twierdzy wysadzono mury bastionu, przez zniszczony prawy bark wytyczono nową drogę wyjazdową z miasta w kierunku Lublina, a resztki bastionu zostały zniwelowane. Dziś jest on praktycznie nieczytelny, a na części jego powierzchni istnieje skrzyżowanie dróg z rondem. W l. 2009-14* został częściowo uczytelniony poprzez rekonstrukcję in situ i wyciągnięcie ponad teren na wys. 1,0-1,5 m fragmentu muru prawego czoła bastionu. 

Nowa Brama Lubelska - wzniesiona w stylu klasycystycznym ok. 1821 – 22 w  związku z gruntowną modernizacją fortyfikacji w czasach Królestwa Kongresowego. Zrezygnowano wówczas ze Starej Bramy Lubelskiej i wystawiono nową w odległości ok. 250 m na wsch. w kurtynie między Bastionami V i VI. Po 1866 r. w czasie likwidacji wałów fortecznych brama ocalała wraz z przyległymi doń kazamatami. W l. 1977 - 82 bramę wraz z kazamatami oraz fragmentami związanych z nią fortyfikacji poddano restauracji. Częściowo zrekonstruowano przylegające do niej z obu stron kurtyny, odkryto i zabezpieczono fragmenty kojca w fosie. W 1982 r. powstała nad fosą replika drewnianego mostu fortecznego łączącego  bramę z rawelinem, powstałym w l. 1809 - 22, broniącym dodatkowo dostępu do bramy. W l. 1983 - 85 zrekonstruowano fragmenty tzw. muru Carnota, oszkarpowania rawelinu i fosy.

Rawelin przed kurtyną V-VI - bronił wejścia do miasta przez Bramę Lubelską Nową. Rawelin ten, o formie lunety, załamanego ziemnego wału, przez ponad 100 lat, od 1866 r. do końca l. 70. XX w. nie istniał. Wówczas częściowo odtworzono rawelin - lunetę. W l. 2009 – 2014* odtworzono wały czoła rawelinu ( z wkomponowanym amfiteatrem), częściowo zrekonstruowano mury skarpowe i profil fosy Bastionu VI.

CENA (1uczestnik; grupy 25 - 5os.): 10 - 30 PLN

W CENIE:

- kijki do Nordic Walking;

- usługi wykwalifikowanego instruktora Nordic Walking i licencjonowanego przewodnika po Zamościu.

________________________________________________

Terminy odnoszące się do fortyfikacji Twierdzy Zamość**

Arsenał - zbrojownia, składnica broni.

Bastion - pięciokątna budowla narożnikowa dzieła fortyfikacyjnego, najbardziej wysunięta w stronę nieprzyjaciela.

Kazamata - sklepione pomieszczenie w fortyfikacji.

„Piatta forma” - bastion o spłaszczonym czole i krótkich barkach.

Kineta - rów w środku fosy.

Kojec - niewielka, pięcioboczna budowla na dnie fosy służąca do jej obrony.

Kurtyna - odcinek linii obrony pomiędzy bastionami fortyfikacji  w postaci wału ziemnego lub muru.

Luneta - fr. "lunette" - dzieło fortyfikacyjne  odkryte od tyłu, typu polowego lub stałego, o dwóch czołach i dwóch barkach w postaci wałów ziemnych, osłoniętych fosą, stosowane od XVI do XX w.

Mur Carnota - chodnik obronny, przeznaczony do obrony wnętrza fosy, zbudowany przy jej stoku, powyżej dna i osłonięty murem ze strzelnicami.

Nadszaniec - fr. Cavalieur, wł. Cavaliere, ang. Cavalier - Kawalier - stanowisko obronne położone najwyżej w obwodzie obronnym dzieła fortyfikacyjnego. Wał ziemny, stanowiący niekiedy przykrycie schronu, a dający daleki wgląd w przedpole i dla ustawienia dział. Wznoszono je na urządzeniach obronnych jako dodatkowe stanowiska ogniowe, wzmacniające siłę artylerii i broni ręcznej przede wszystkim bastionów.

Orylon (hist.) - "ucho" bastionu, element bastionu wprowadzony przez szkołę starowłoską fortyfikacji bastionowej, stanowiący przedłużenie czoła bastionu, osłaniający bark bastionu od strony przedpola i wzmacniający obronę kurtyny ogniem do niej równoległym. "Ucho" bastionu występuje w dwóch odmianach: "al orione" - gdy jego narys jest półkolisty, lub "al musone"- gdy jego narys jest wieloboczny.

Poterna - murowane przejście podziemne łączące wnętrze fortyfikacji z przedpolem, ułatwiające łączność z urządzeniami obronnymi i  hydrotechnicznymi zlokalizowanymi na przedpolu lub łączące poszczególne elementy fortyfikacji.

Prochownia - „młyn prochowy ze stępami do robienia prochu lub magazyn prochu, czyli skład”.

Rawelin - zewnętrzny element fortyfikacji, założony na planie trójkąta, składający się z dwóch odcinków czoła zaopatrzonego wałami, usytuowany w fosie przed kurtyną i przeznaczony do jej obrony.

Słoniczoło - przeciwstraż, kontregarda, dodatkowe obwałowanie, nasypy ziemne na dnie fosy przed czołami bastionów.

______________________________________________________

*prace wykonane w ramach Projektu: Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki; Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka; okres realizacji: 2009 – 2015

______________________________________________________

Literatura:

**Feduszka Jacek: Słownik wybranych terminów fortyfikacyjnych, odnoszących się do twierdzy zamojskiej. Źródło: http://www.zamosconline.pl

Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995.

http://twierdza.zamosc.pl
http://muzeumarsenal.pl

_____________________________

ORGANIZATOR BEZPOŚREDNI:

ZAMOŚĆ ROZTOCZE TRAVEL Biuro Turystyki Józef Grzesiuk

ul. St. Staszica 15
22 – 400 Zamość

tel./fax 84  530 10 60
tel. kom. 500 173 458

www.zamosc-roztocze.travel.pl
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

_________________________

Opracowanie trasy i zdjęcia:  Józef Grzesiuk