Zabytki sakralne
Kościół reformacki (p.w. św. Katarzyny)
Kościół reformacki, obecnie filialny p.w. św. Katarzyny, został wzniesiony wraz z klasztorem w l. 1680 – 86 w stylu barokowym wg proj. Jana Michała Linka. Fundatorem konwentu reformatów był ordynat Marcin Zamoyski, podskarbi koronny i Hieronim Żaboklicki, chorąży bracławski związany z dworem ordynatów.
Pierwotnie kościół nosił wezwanie św. Piotra z Alkantary. Po kasacie konwentu przez władze austriackie w 1784, kościół przeszedł od 1806 w ręce wojska i zamieniony był na magazyn. Po zniszczeniach w czasie wojen napoleońskich klasztor został rozebrany przez wojsko w 1819, a kościół uległ oszpecającym przeróbkom (rozebrano szczyty i pozbijano detal architektoniczny). W 1918 urządzono tu na kilka lat salę teatralną, w której odbywały się koncerty i spektakle Teatru Miejskiego założonego przez Wacława Adlera. Po renowacji przeprowadzonej w l. 1925 – 26 kościół przeznaczony został na szkolny pod nowym wezwaniem.
Mimo wielu przeróbek kościół zachował w swym jednonawowym wnętrzu barokowe sklepienie krzyżowo – kolebkowe, a na zewnątrz ocalały pierwotne podziały ścian (pilastry i płyciny). Wyposażenie we wnętrzu pochodzi zasadniczo z 2 ćw. XX w., ale zawiera też zabytkowe elementy. W głównym ołtarzu znajduje się późnobarokowy obraz św. Katarzyny przed Madonną z Dzieciątkiem, z I poł. XVIII w., przeniesiony tu z kościoła Św. Katarzyny na Przedmieściu Lwowskim. W ołtarzu u góry są dwa rzeźbione anioły w stylu rokokowym. Pozostałe obrazy są dziełem malarzy zamojskich: św. Hubert (Edward Kopciński 1931), św. Teresa (M. Twardoszowa, przed 1934). Przy ścianie zach. słabe artystycznie, pseudorenesansowe epitafium Kazimierza Lewickiego (1882 – 1948), zasłużonego organizatora szkolnictwa średniego w Zamościu w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Przy ścianie wsch. znajduje się pomnik ku czci pomordowanych w okresie okupacji hitlerowskiej profesorów i uczniów zamojskich szkół średnich, ufundowany przez wychowanków obu gimnazjów – męskiego i żeńskiego, zaprojektowany przez Adama Klimka, odsłonięty 15 XI 1946. Szlachetny w swojej prostocie pomnik z brązowego i czarnego marmuru, z wyrytymi nazwiskami 87 uczniów i miejscami straceń, wieńczy urna z jasnego marmuru wypełniona prochami pomordowanych w zamojskiej Rotundzie i innych obozach.
W podziemiach kościoła przechowywany był w czasie okupacji wielki obraz Jana Matejki „Hołd Pruski”, przywieziony tu z Krakowa 2 IX 1939. Obraz bezskutecznie poszukiwany był przez Niemców, bowiem już 24 XI tegoż roku z powrotem został potajemnie przetransportowany do Krakowa. Przy ratowaniu historycznego dzieła wiele zasługi położyło wiele osób ze społeczeństwa zamojskiego, m.in. burmistrz Michał Wazowski, jego brat Roman Wazowski, starosta Marian Sochański, ks. Wacław Staniszewski, ks. Franciszek Zawisza, zakrystian Władysław Klimek oraz murarz Michał Radziejewski z grupą robotników z taboru miejskiego. Wielu z tych ofiarnych obywateli Niemcy więzili i rozstrzelali. W 1992 podczas prac archeologicznych odsłonięto pozostałości klasztoru znajdującego się w sąsiedztwie kościoła od strony zachodniej.
(Źródło: Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995).
