Katedra - Kaplice

Kaplica Relikwii p.w. św. Marii Magdaleny

Od 1630 r. do wybudowania własnego kościoła opiekowali się nią franciszkanie. W 1622 r. złożono do kaplicy 71 relikwii przechowywanych w pałacu ordynackim. Powstał wówczas ołtarz pod obecnym wezwaniem – najstarszy dzisiaj ołtarz kolegiacki, o charakterystycznym dla baroku wazowskiego „portalowym" retabulum z przerwanym szczytem, w którym umieszczona została rzeźbiarska grupa Chrystusa Ukrzyżowanego z Matką Boską i Świętym Janem.

W XIX w. wizerunek św. Marii Magdaleny zastąpił obraz św. Tekli. Zmieniono również wezwanie. W 1908 r. umieszczono w ołtarzu znany obecnie obraz św. Marii Magdaleny pędzla Henryka Matjaślaka (poprzedni obraz w 1925 r. oddano do muzeum diecezjalnego).

W przeciwieństwie do konwencjonalnego ujęcia w obrazie górnym znacznie większą wartość ma drugie przedstawienie świętej w pustelni w antepedium u dołu ołtarza. Obraz pochodzi z poł. XVII w. Pierwszoplanową rolę odgrywa w nim na poły fantastyczny pejzaż, wskazujący być może na obce pochodzenie malowidła.

Obecnie w ołtarzu złożonych jest około 30 symetrycznie ustawionych relikwiarzy, przeważnie prostych, drewnianych, pozbawionych wartości artystycznych i w większości trudnych do zidentyfikowania. Niegdyś były ozdobą świątyni. Od 1715 r. obchodzono doroczną, bogatą w obrzędy uroczystość Relikwii, przez sobotę i niedzielę wystawiając je w ołtarzu głównym i obnosząc w procesji. Jeszcze w 1817 r. odnotowano 81 relikwii. Wśród nich znajdować się miało Drzewo Krzyża Św. i Cierń z Korony Chrystusa, przeniesiony tu z kościoła w Czernięcinie, oprawny w kryształ, złoto i rubiny, a także relikwie m.in.: św. Piotra, Bartłomieja, Barnaby, Filipa, Łukasza, Jakuba, Walentego, Wincentego, Klemensa, Felicjana, Franciszka, Hiacynta, Jana Kantego, Nepomucena i z Dukli, Justa, Justyny, Józefa, Karola, Kajetana, Kazimierza, Witalisa, Macieja, Łucji, Małgorzaty, Tekli, Saturnina. Wiele relikwii uległo rozproszeniu, zrabowane zostały dla kosztownych relikwiarzy.

Obecnie najcenniejsze relikwie przechowywane są w skarbcu i w muzeum. W ołtarzu zwraca uwagę znacznych rozmiarów drewniana, okuta bogato blachą i zwieńczona figurką putta, barokowa trumienka z relikwią św. Konkordii. Z pierwszej poł. XVIII w. pochodzą 2 złocone relikwiarze w kształcie dekoracyjnych stożków z przeszklonymi otworami i relikwiarz puszkowy; wszystkie trzy z bogatą rokokową dekoracją.

Na przeciwległej ścianie znajduje się duże epitafium Tomasza Oleśnickiego, starościca bełskiego (zm. 1622), wykute w jasnobrązowym marmurze, z linearnym ornamentem i dwiema tarczami herbowymi.

Do kaplicy zamyka drogę wykonana w 2 poł. XIX w. dębowa krata z bramą o eklektycznej dekoracji rzeźbiarskiej (m.in. gotyckie ostrołuki).

W XVIII w. przy filarze obok kaplicy znajdował się niewielki ołtarz p.w. św. Walentego.
(Źródło: Kędziora Andrzej: Kolegiata Zamojska. Wydawnictwo Pelikan. Warszawa 1988).