Katedra - Kaplice

Kaplica p.w. Matki Boskiej Różańcowej

Jest jedną z nielicznych kaplic o niezmienionym od początku wezwaniu. Konsekrowana była w 1637 r. i obok kaplicy ordynackiej należała do najlepiej uposażonych w szaty i sprzęty kościelne. Były one własnością Bractwa Różańcowego, erygowanego przy kaplicy w 1617 r. na prośbę Tomasza Zamoyskiego przez generała zakonu dominikanów o. Rafała Ripolla.

Już w XVII w. w wizytacjach biskupich wymieniany był obraz z wotami i kosztownościami, słynący łaskami. Jest nim Matka Boska Zamojska. W 1727 r. zapisano, że oprócz wielkiej liczby wotów, miała haftowaną perłami sukienkę, a w ołtarzu ponadto znajdował się relikwiarz inkrustowany 400 perłami. Obraz ten według XVIII-wiecznej tradycji był darem Jana Zamoyskiego i znanym kiedyś jako Matka Boska Hetmańska. W trakcie konserwacji w 1982 r. stwierdzono, iż namalowany został w 1618 r. Jest to piękna, namalowana na desce Madonna z Dzieciątkiem o wyrazistych pociągłych rysach, należąca do typu ikony greckiej zwanej Hodegetrią, której najsłynniejszym przedstawicielem jest Madonna Jasnogórska. Gwieździstą szatę pokrywała do niedawna dekorowana wykutymi drobnymi kwiatami barokowa srebrna sukienka z pierwszej połowy XVIII w.

Pod czerwonym aksamitem odkryto też u góry obrazu pięć niewielkich malowideł przedstawiających Trójcę Świętą w środku oraz po obu stronach Boga Ojca wśród aniołów, Zwiastowanie NMP i Narodziny Chrystusa. Przy tym trochę zapomnianym obrazie, po przywracającej mu dawny blask konserwacji, teraz następuje głęboki nawrót kultu.

Drugi obraz (na zasuwie) to Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Dominikiem otrzymującym różaniec, autorstwa znanego malarza religijnego Józefa Buchbindera (1908).

Trzeci obraz, w zwieńczeniu ołtarza, przedstawia Boga Ojca i został wykonany wraz z neoklasycznym ołtarzem w 2 poł. XIX w. Między kolumnami po obu stronach ołtarza znajdują się dwie rzeźbione, podobne do siebie postacie świętych – jeden z nich to św. Józef z Dzieciątkiem.

Z prawej strony przy wejściu do kaplicy widnieje skromne epitafium z czarnego marmuru Floriana Zamoyskiego, chorążego chełmskiego (zm. 1638). Naprzeciwko na filarze zachowało się drugie, niewiele okazalsze, wykute w brązowym marmurze, epitafium Szymona Szymonowicza (1558-1629), jednego z największych poetów Odrodzenia, humanisty, współorganizatora Akademii Zamojskiej, przyjaciela Kanclerza i wychowawcy jego syna Tomasza. Tablicę ufundował siostrzeniec autora „Sielanek", profesor Akademii Kacper Solski.

Na sąsiednim filarze w 1979 r. w rocznicę Września umieszczono tablicę ku czci poległych w czasie wojny żołnierzy 3 Dywizji Piechoty Legionów, której sztab miał siedzibę w Zamościu. Tablicę i ryngraf Matki Boskiej Ostrobramskiej ufundował ostatni wojenny dowódca gen. Stanisław Tatar, a poświęcenia dokonał infułat Walenty Ligaj.
(Źródło: Kędziora Andrzej: Kolegiata Zamojska. Wydawnictwo Pelikan. Warszawa 1988).