Katedra

Dzwonnica

Na Starym Mieście dzwonnica kolegiacka ustępuje tylko wieży ratuszowej. Ma 45 m wysokości. Wybudowana została w latach 1760-1775 wg proj. Jerzego de Kawe. W 1828 r. obniżono ją, celowo podówczas umniejszając wspaniałość architektury zespołu kolegiackiego. Obecnie wieża znowu jest wyższa . Na nowy smukły hełm o barokowym kształcie 22 września 1930 r. uroczyście podniesiono krzyż i kulę. Umieszczono w niej dokument, na którym pośród wielu nazwisk, poczynając od papieża Piusa XI a kończąc na majstrze blacharskim Kwiatku, znalazło się też nazwisko autora projektu Mariana Wtorzeckiego.

Pierwsze dzwony zawisły na prowizorycznej dzwonnicy drewnianej. Spośród pięciu dzwonów zdobytych przez Jana Zamoyskiego i ofiarowanych Kolegiacie, największy (sprowadzony morzem przez Rygę i Gdańsk) stopił się potem w czasie groźnego pożaru miasta. Ponownie odlany został z fundacji Jana Sobiepana, przez lubelskiego ludwisarza Mikołaja de la Marche w 1662 r. Dzwon ten ze spiżu z dużą domieszką srebra, zgodnie z łacińskim napisem poświęcony został Maryi Pannie, św. Tomaszowi Apostołowi, św. Janowi Chrzcicielowi i św. Janowi Ewangeliście, ale od wizerunków dwu ostatnich (patronów fundatora) nazywany jest „Janem". Należy do największych dzwonów polskich. Ma 160 cm wysokości i waży około 4300 kg. Posiada donośny głos o pięknym, głębokim tonie. Odzywa się tylko w chwilach najbardziej uroczystych.

Wyżej, na drugim piętrze wiszą dwa, skromniej dekorowane dzwony, które odlał Beniamin Witwerck, ludwisarz gdański. Większego „Tomasza" ufundował Tomasz Józef Zamoyski (1721 r.). Waży on około 1200 kg, ma 105 cm wysokości i dołem 440 cm obwodu. Mniejszy „Wawrzyniec" ufundowany został przez księdza Wawrzyńca Sikorskiego (1715 r.). Waży tylko 170 kg (56 cm wysokości, 68 cm średnicy). Ponadto w dzwonnicy jest także mały dzwon sygnaturkowy odlany w Zwierzyńcu (1829 r.).

W przejściu pod dzwonnicą znajdują się tablice upamiętniające martyrologię ziemi zamojskiej w czasie II wojny światowej. Starsza, skromna tablica z 9 nazwiskami poświęcona została rozstrzelanym i umęczonym kapłanom dekanatu zamojskiego. Pozostałe 3 odsłonięto w czerwcu 1981 r. Ich autorem jest warszawski rzeźbiarz Józef Gazy. Są to tablice poświęcone „Żołnierzom Batalionów Chłopskich poległym w walce o wolność i niepodległość Polski w latach 1940-45" (ufundował ją Komendant Główny BCh gen. F. Kamiński), „Żołnierzom Armii Krajowej Ziemi Zamojskiej poległym i pomordowanym w walce o wolność Ojczyzny", podpisana przez Towarzyszy Broni oraz ufundowana przez parafian tablica „Pamięci męczeństwa Dzieci Zamojszczyzny w latach okupacji hitlerowskiej 1940-44".

(Źródło: Kędziora Andrzej: Kolegiata Zamojska. Wydawnictwo Pelikan. Warszawa 1988).

Dzwonnica-brama w Zespole Kolegiackim

Dzwonnica została wzniesiona przy kolegiacie od pn. stanowi wyraźny akcent urbanistyczny, gdyż zamyka swą smukłą bryłą ul. Akademicką i akcentuje poprzeczną oś kolegiaty wyznaczoną bocznymi portalami świątyni. Została wzniesiona jako barokowa w l. 1760 – 75 przez Jerzego de Kawe i niezbyt szczęśliwie przebudowana w l. 1930 -31 przez Mariana Wtorzeckiego (górne kondygnacje z pseudobarokowym hełmem). Wiszą tu m.in. trzy zabytkowe dzwony, z których godny uwagi jest wielki „Jan", ufundowany przez Jana Zamoyskiego Sobiepana w 1662, odlany przez lubelskiego ludwisarza Mikołaja de la Marche. Dwa inne – „Wawrzyniec", ufundowany w 1715 przez Wawrzyńca Sikorskiego, dziekana zamojskiego oraz „Tomasz", fundacji Tomasza Józefa Zamoyskiego ( V ord.) z 1721- zostały odlane przez Beniamina Witwercka, ludwisarza gdańskiego.

W przejściu pod dzwonnicą tablice upamiętniające martyrologię Zamojszczyzny w czasie II wojny światowej. Na ścianie zachodniej dwie tablice proj. J Gazy: jedna poświęcona żołnierzom Batalionów Chłopskich, odsłonięta w 1981; druga z 1981 – poświęcona żołnierzom Armii Krajowej Ziemi Zamojskiej, podpisana przez towarzyszy broni. U góry, między nimi starsza – ku czci 9 pomordowanych przez hitlerowców księży dekanatu zamojskiego. Po przeciwnej stronie, na ścianie wschodniej, również autorstwa J. Gazy ufundowana przez parafian Tablica Pamięci Męczeństwa Dzieci Zamojszczyzny odsłonięta w 1981. Wnętrze dzwonnicy jest udostępnione turystom. Z balkonu można podziwiać panoramę miasta i okolicy.
(Źródło: Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995).