Katedra
Muzeum Sakralne Katedry
Muzeum Sakralne Katedry mieści się na parterze w Infułatce. Muzeum zostało zorganizowane z inicjatywy, kosztem i staraniem Jana Zamoyskiego, ostatniego ordynata, przy współpracy wielu ludzi dobrej woli. Na ekspozycję, uroczyście otwartą 25 X 1987, składają się głównie cenne przedmioty pochodzące ze skarbca kolegiaty, przede wszystkim ordynatów zamojskich, członków kapituły, profesorów Akademii, szlachty i patrycjatu zamojskiego.
W pierwszej sklepionej sali z zachowaną renesansową dekoracją listwowo – sztukateryjną i herbem infułata Mikołaja Kiślickiego w „zworniku", zgromadzono przede wszystkim szaty i sprzęty liturgiczne. Nad wejściem – antepedium, pochodzące z zachowanego w całości kompletu zleconego do wykonania przez Jana Zamoyskiego we Florencji w 1601. Z tegoż czerwonego złotogłowiu wykonano ornat, kapę i dwie dalmatyki, odznaczające się tkanym herbem Jelita, otoczonym ornamentem roślinnym. W gablotach m.in. ornaty fundacji Tomasza Zamoyskiego, ornaty żałobne z II poł. XVII w., szaty liturgiczne z jedwabiu francuskiego tkanego w Lyonie w I poł. XVIII w. Na uwagę zasługuje alba koronacyjna Michała Korybuta Wiśniowieckiego wykończona koronką, zapewne wyrobu holenderskiego z XVII w. Z relikwiarzy warto zwrócić uwagę na srebrny relikwiarz szkatułowy św. Jana Kantego, patrona Akademii, z figurami aniołów podtrzymujących berła uniwersyteckie – dzieło złotników krakowskich z 1703 oraz na pacyfikał z I poł. XVII w., wykonany z drewna sandałowego i inkrustowany masą perłową. Na ścianie po lewej stronie od wejścia jeden z najstarszych zabytków – późnogotycka misa chrzcielna ze sceną Zwiastowania, z pocz. XVI W.
Z Biblioteki Ordynacji Zamoyskich w Warszawie pochodzi popiersie fundatora miasta i kolegiaty z cienkiego brązu z XVIII w. (przestrzelone podczas powstania warszawskiego). Wśród zabytków malarstwa, m.in. portrety infułatów, kilka portretów ordynatów, w tym Tomasza – II ordynata oraz młodego Klemensa, dwa portrety trumienne młodego szlachcica i Jana Sobiepana Zamoyskiego, pędzla zapewne Wojciecha Mantukowicza z 1655. Eksponowana jest tu także okazała barokowa chrzcielnica z brązu w kształcie muszli z wazą podtrzymywaną przez aniołki, z płaskorzeźbionymi scenami biblijnymi z sentencjami nawiązującymi do Sakramentu Chrztu, dekorującymi stopę. Wykonana w 2 ćw. XVII w. jest zapewne dziełem włoskich lub francuskich warsztatów odlewniczych.
W niewielkim pomieszczeniu skarbca (przyległym do głównej sali ekspozycyjnej) zgromadzono szereg wyrobów złotniczych. Na szczególną uwagę zasługują dwa szklane relikwiarze – dar kanclerza Jana Zamoyskiego. Niewielki (ok. 30 cm) z rąbkiem szaty (velum) NMP pochodzi zapewne z przełomu XVI i XVII w. Na repusowanej, złoconej podstawie pokrytej maureskowym ornamentem, wykonanym w technice niello, na pękatej nóżce, wsparty jest cylinder z kryształu górskiego, dekorowany szlifowanym ornamentem roślinnym. W relikwiarzu św. Tomasza – w kształcie kulistej szklanej puszki osadzonej na złotym trzonie z okrągłą stopą – od czasu przeniesienia relikwii świętego do pozłacanego pacyfikału fundacji Tomasza Zamoyskiego, przechowywano relikwie innych apostołów – Piotra i Jakuba. Relikwiarze te można z pewnością zaliczyć do arcydzieł ówczesnej sztuki złotniczej. Warto wymienić ponadto szkatułowy relikwiarz św. Tekli z II poł. XVIII w., barokowe relikwiarze w kształcie monstrancji oraz hebanowy XVII-wieczny pacyfikał z relikwiami św. Felicissimy, z wizerunkiem Chrystusa wykonanym z kości słoniowej. Na ścianie srebrne barokowe sukienki z obrazów Matki Boskiej Zamojskiej i św. Kantego. Na suficie – lampa z alabastrowym kloszem, pochodząca z pałacu Zamoyskich w Klemensowie.
Po prawej stronie wejścia – kolejna niewielka salka ekspozycyjna, w której m.in. umbraculum (parawanik do zasłaniania monstrancji) z XVIII w., baldachim celebry pontyfikalnej infułatów zamojskich, feretron Bractwa Różańcowego z 3 ćw. XVIII w. W gablotach – Księga Członków Bractwa Szkaplerza Świętego i Różańca Św. z l. 1624 – 1917, dwa mszały z XVII w. Na ścianach portrety pędzla M. Kaszuby z 1988 (m.in. Mikołaj Kiślicki, XVI ordynat Jan Zamoyski i dziekan ks. Jacek Żórawski).
(Źródło: Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995).
