Katedra

Podziemia

Zejście do grobów kolegiackich znajduje się w przejściu z nawy głównej do bocznej, obok kaplicy Zamoyskich. Żelazne drzwi do podziemi zdobią odlane z brązu herby Zamoyskich i łacińska inskrypcja z datą 1799 (Fundatorom wdzięczna pamięć).

Krypty urządzone zostały pod wszystkimi kaplicami i bocznymi kruchtami. Do każdej schodziło się osobnym zejściem umiejscowionym w prowadzącej do kaplicy arkadzie. Obok Zamoyskich, chowano w podziemiach także infułatów, profesorów Akademii, szlachtę. W Zamościu spoczęli też w jednej z krypt dwaj związani z rodziną ordynatów biskupi: Jerzy Zamoyski, zmarły jako biskup chełmski i Jan Zamoyski – biskup łucki. Wraz z zamknięciem cmentarza przy Kolegiacie, część krypt zamurowano, inne opróżniono z trumien.

W 1807 r. powstał projekt wspaniałego marmurowego sarkofagu dla prochów Hetmańskich. Realizacji stanęły na przeszkodzie wypadki polityczne. Kilkanaście lat później Zamoyscy, którym rząd po zajęciu miasta pozostawił familijne groby, zamierzali połączyć krypty południowe podziemnym korytarzem i uporządkować rodzinne grobowce, lecz ostatecznie nie otrzymali na to zgody. Potem doszło tylko do powstania niewielkiego korytarza łączącego jedynie trzy krypty. Pod kaplicą Zamoyskich pozostawiono trumny czterech najwybitniejszych przedstawicieli rodu, pozostałe przeniesiono do reszty krypt. Teraz stoją one również w korytarzu. Podziemia odnowiono gruntownie, umieszczając stare, zniszczone trumny w nowych, prostych trumnach, jednolicie pomalowanych na brązowo (1902 r.).

Ostatni pogrzeb* w podziemiach kolegiackich odbył się 13 maja 1978 r., gdy złożono tu urnę z prochami zmarłego w San Francisco ppłk. Stefana Zamoyskiego, któremu zawdzięczamy m.in. powrót na Wawel miecza koronacyjnego królów polskich.

W podziemiach spoczywają szczątki kolejnych 15 ordynatów: Jan (1542-1605) kanclerz i hetman wielki koronny, Tomasz (1594 – 1638) kanclerz wielki koronny, wojewoda podolski, następnie kijowski, Jan zwany Sobiepanem (1627-1665) podczaszy koronny, wojewoda kijowski, następnie sandomierski, Marcin (ok. 1637-1689) wojewoda bracławski, potem lubelski, podskarbi wielki koronny, Tomasz Józef (1679-1725) pułkownik wojsk koronnych, Michał Zdzisław (ok. 1680-1735) wojewoda smoleński, Tomasz Antoni (ok. 1715—1751) wojewoda lubelski, Klemens (1747-1767) pułkownik wojsk koronnych, Jan Jakub (1716-1790) wojewoda podolski, Andrzej (1716-1792) kanclerz wielki koronny, Aleksander August (ok. 1764-1800), Stanisław Kostka (1775-1856) prezes Rządu Tymczasowego Galicji, następnie Senatu Królestwa Polskiego, Konstanty (1799 – 1866), Tomasz Stanisław (1832-1889) i Maurycy (1871-1939), polityk i dyplomata.
(Źródło: Kędziora Andrzej: Kolegiata Zamojska. Wydawnictwo Pelikan. Warszawa 1988).

*Ostatni ordynat Zamojszczyzny

Zamojszczyzna pożegnała Jana Zamoyskiego - XVI i zarazem ostatniego ordynata zamojskiego, Kawalera Orderu Orła Białego, honorowego obywatela miasta Zamościa.

Trumna z ciałem zmarłego w sobotę w Warszawie Jana Zamoyskiego została złożona w podziemiach katedry w Zamościu, gdzie pochowani są wszyscy zamojscy ordynaci, w tym założyciel Zamościa i ordynacji, hetman i kanclerz koronny Jan Zamoyski.

Uroczystości pogrzebowe odbyły się w zamojskiej katedrze. Wartę honorową przy trumnie Jana Zamoyskiego zaciągnęli żołnierze z miejscowej Brygady Obrony Terytorialnej. Pogrzebowej mszy przewodniczył ordynariusz zamojsko-lubaczowski bp Jan Śrutwa.

Żegnając zmarłego bp Śrutwa mówił - "Jan Zamoyski był żołnierzem 1939 r., a potem żołnierzem AK. Ratował z niemieckich szponów dzieci Zamojszczyzny, przechowywał Żydów. Mimo to Polska Ludowa nie oszczędziła mu upokorzeń i kilku lat więzienia. Gdy w ostatnich dekadach XX wieku pojawiła się nadzieja na odbudowę Polski wolnej znalazł się w pierwszych szeregach walczących o tę sprawę".

Jan Zamoyski zmarł 29 czerwca 2002 r. w Warszawie w wieku 90 lat.
(Źródło: www.wprost.pl z dnia 2002-07-03 17:18)