Bramy miejskie

Stara Brama Lwowska

Budowa trzech głównych bram w Zamościu związana była z wytyczeniem przebiegu fortyfikacji wokół miasta i rozpoczęciem w 1584 sypania wałów ziemnych. W pierwszej fazie usytuowane w ziemnych wałach bramy miejskie były zapewne skromne. Z czasem powstały okazałe budynki bramne. Oprócz funkcji militarnych pełniły także rolę publiczną. Na nich umieszczano zarządzenia (uniwersały) ordynata czy rady miejskiej. Inskrypcje w zwieńczeniach podkreślały obronną funkcję bramy i akcentowały także patriotyczną postawę fundatora.

Stara Brama Lwowska wzniesiona została w stylu manierystycznym po 1597 ( prawdopodobnie w 1599 spisano umowę na budowę) wg proj. B. Moranda. Jako główna brama miasta miała być początkowo bardziej okazała od pozostałych, a więc trójprzelotowa, z bocznymi przejściami dla pieszych. Ostatecznie zrealizowano jednoprzelotową, bardzo podobną do Bramy Lubelskiej ( Starej ). W związku z budową Nowej Bramy Lwowskiej w 1821 uległa likwidacji przez zamianę na kazamaty ( od 6 X 1824 i do 30 XI 1825 więziono tu majora Waleriana Łukasińskiego ). Ponowne otwarcie bramy nastąpiło w l. 1938 - 39 w związku z rekonstrukcją fasady wg projektu Jana Zachwatowicza. Prace przerwały działania wojenne. Rekonstrukcji wg zachowanych przekazów ikonograficznych dokonano w 1979. Otwór bramy od strony miasta ujmuje boniowane obramowania. Fasada wychodząca dawniej na zewnątrz miasta odznacza się także boniowanym kamiennym licem z pasami rustyki. Arkadę ujmują pilastry toskańskie. Trójkątny szczyt z wolutami po bokach z powrotem wypełniła wnęka arkadowa z płaskorzeźbą św. Tomasza Apostoła ( patrona miasta ) u boku Chrystusa Zmartwychwstałego dłuta J. Pałczyńskiego. Po obu jej stronach kartusz z herbem Jelita. Poniżej łacińska inskrypcja, która w polskim tłumaczeniu brzmi następująco: "Zwycięzco grzechu, piekła i śmierci odeprzyj wściekłe ataki wszystkich nieprzyjaciół". Na fryzie: "Roku Pańskiego 1580 Kanclerz Wielki Królestwa Polskiego własnym sumptem począł obwarowywać i zgromadzać osadników oraz nadał imię Nowy Zamość”. Przejazd bramny, przesklepiony potężną kolebką z lunetami, ma w ścianach bocznych ukośne otwory strzelnicze do prowadzenia ognia czy obserwacji z przyległych kazamat.
(Źródło: Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995).