Bramy miejskie

Brama Szczebrzeska

Brama Szczebrzeska jako jedna z 3 bram miasta została wzniesiona w 1603 - 05 wg proj. B. Moranda przez budowniczego Błażeja Gocmana. W czasach Moranda istniało tu zapewne jakieś przejście. Manierystyczna brama z attyką została przebudowana w l. 1770 - 71. Otrzymała wówczas attykę rokokową z kamiennymi wazonami i rzeźbami św. Floriana i św. Michała Archanioła dłuta Jana i Jakuba Maucherów - dlatego nazywana była też Floriańską. Musiała być okazała, gdyż tędy po zamurowaniu Bramy Janowickiej ( Lubelskiej ) odbywały się od strony Lublina uroczyste wjazdy do miasta.

Obecną formę architektoniczną zawdzięcza przebudowie klasycystycznej ok. 1821 - 25. Pozbawiona została wówczas attyki z wazonami i figurami na rzecz płaskiego, czterospadowego dachu. Figura św. Floriana, która przez przeszło 100 lat zdobiła cmentarz koło kolegiaty, została rozbita przez Niemców w czasie okupacji. Natomiast ocalałą figurę św. Michała Archanioła ustawiono na dawnym Przedmieściu Lwowskim, na posesji przy ul. Ogrodowej nr 39. Dwukondygnacjowe i trójosiowe fasady od pd. i pn. mają surowy detal w postaci grubego boniowania w wielkich lizenach i w obramieniach okien. We wnętrzu - wąskie kazamaty po bokach przejazdu bramnego oraz podobne pomieszczenia na I piętrze sklepione są kolebkami z lunetami. Dawny przejazd bramy, przesklepiony kolebkowo, został zamurowany po 1866, gdy przeprowadzono drogę od strony zach., w miejscu splantowanego wału kurtyny fortyfikacji. Od strony wsch. przylega do Bramy dobrze zachowana kurtyna biegnąca do bastionu nr 2. W czasach Królestwa Kongresowego mieściło się w Bramie więzienie; w celi nad przejazdem więziony był w 1824 - 26 major Walerian Łukasiński.

D. wartownia przed Bramą Szczebrzeską, to niewielki dobrze zachowany budynek klasycystyczny z ok. 1825 wzniesiony przy wyjeździe na groblę, za fosę. Kamienne ciosy tworzą tu ramę architektoniczną elewacji z boniowaniem na narożach i prostym arkadowaniem, wyraziście odcinającym się na tle ceglanego wątku muru. W elewacji zachodniej od strony drogi wąskie okienka – strzelnice.
(Źródło: Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995).