Szlaki Rowerowe

Ścieżka historyczno - przyrodnicza po Południoworoztoczańskim Parku Krajobrazowym Hrebenne - Siedliska

Ścieżka historyczno- przyrodnicza po Południoworoztoczańskim Parku Krajobrazowym prowadzi od Hrebennego do Siedlisk ukazując najpiękniejsze walory historyczne i przyrodnicze tego terenu. Na trasie ustawiono 6 tablic: w tym 1 z przebiegiem trasy i 5 tablic przystankowych.

Trasę naszej ścieżki rozpoczynamy na wzgórzu cerkiewnym na miejscowości Hrebenne.

Południoworoztoczański  Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 20 256 ha z czego 16 237 ha znajduje się w woj. podkarpackim, 4 019 ha w woj. lubelskim. Część podkarpacka Parku została utworzona w 1989 r., a lubelska w 1991r.

Celem ochrony Parku jest zabezpieczenie unikalnych walorów przyrodniczych i krajobrazowych Roztocza Południowego z naturalnymi fragmentami buczyny karpackiej.Dominującym elementem Parku są lasy, które w części lubelskiej zajmują ponad 79% powierzchni, a w podkarpackiej około 64%. Na terenie Parku znajduje się krajobrazowy rezerwat przyrody pod nazwą  ”Sołokija” o powierzchni 7,43 ha. Obiektem ochrony jest stanowisko kilkuset jałowców pospolitych o różnorodnych formach pokrojowych. W okolicach m. Siedliska  utworzony został rezerwat ”Jalinka” (3,8ha). Chroni się tu naturalne zbiorowiska grądowe z udziałem jodły oraz bardzo liczne występujące fragmenty skamieniałych drzew – będące unikatem w skali Europy. Na terenie Parku znajduje się 17 pomników przyrody ożywionej oraz cztery grupy drzew. Utworzono również cztery pomniki przyrody nieożywionej. Osobliwości flory: paprotnik kolczysty, żywiec gruczołowaty, widłak torfowy, widłak wroniec, rosiczka pośrednia, storczyki. Osobliwości fauny: bocian czarny, bocian biały, puszczyk uralski, rybołów, puchacz, orlik krzykliwy.
(Źródło: Strona internetowa  Gminy Lubycza Królewska  http://www.lubycza.pl ).

Przystanek I

HREBENNE to miejscowość położona u podnóża lesistego wału Roztocza Południowego, na skraju Kotliny Pobuża. Do niedawna była to senna nadgraniczna miejscowość, dziś znajduje się tu jedno z głównych drogowych przejść granicznych pomiędzy Polską i Ukrainą, przez które wiedzie ruchliwa międzynarodowa trasa z Lublina i Warszawy do Lwowa. Niedawno otwarto także kolejowe przejście graniczne, umożliwiając przejazd z Hrebennego do Rawy Ruskiej: jest to najkrótsze połączenie kolejowe między Lublinem i Lwowem.

Na terenie Hrebennego odkryto ślady osadnictwa z pierwszego tysiąclecia naszej ery. Wieś lokowana była w XV wieku na prawie wołoskim. Pierwsza wzmianka o wsi jako własności Henryka Kamienieckiego, pochodzi z 1486 roku. W 1565 roku Stanisław Zamoyski-wojewoda bełski otrzymał wieś królewską Hrebenne od króla Zygmunta Augusta. Na początku XVII wieku, za czasów panowania króla Zygmunta III Wazy, w Hrebennem wybuchł, krwawo stłumiony antyfeudalny bunt chłopów. Za rządów austriackich wieś stała się prywatną, w 1887 roku przechodząc w ręce Romanowskich. W XIX w. ”miejscowość była tem sławna, że tutejsi włościanie umieli leczyć chorobę z Ameryki po Europie rozmnożoną”. 13 grudnia 1918 r. pod Hrebennem doszło do trzygodzinnej potyczki polskich ułanów z oddziałami ukraińskimi, które zostały zmuszone do wycofania pod Uhnów. W 1930 r. we wsi miały miejsce antyrządowe wystąpienia chłopskie, podczas których policja strzelała do tłumu. We wrześniu 1939 r., podczas bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, w Hrebennem mieścił się punkt dowodzenia gen. Tadeusza Piskora, dowodzącego zgrupowaniem jednostek armii ”Kraków” i  ”Lublin”.

Podczas Akcji ”Wisła” w dniach 21-25 czerwca 1947 r. ukraińska ludność stanowiąca ponad połowę mieszkańców wsi, została wysiedlona, a zamieszkane przez Ukraińców gospodarstwa zniszczone.

Niezwykle cennym zabytkiem jest drewniana cerkiew p.w. św. Mikołaja, jedna z najstarszych w regionie, malowniczo położona na wysokim  wzgórzu w otoczeniu starych lip, po lewej stronie szosy wiodącej do przejścia granicznego. Pierwotnie była to świątynia greckokatolicka. Po II wojnie światowej zamieniono ją na kościół rzymskokatolicki, obecnie jednak służy także grekokatolikom (co czwarte nabożeństwo odprawiane jest w obrządku wschodnim). Cerkiew, wzniesiona ok. 1600 r. przebudowana w 1797 r. odnawiana w latach 1832 i 1958-59, ma konstrukcję zrębową. Jest trójdzielna, wszystkie trzy części są trójkondygnacyjne, wzniesione na planach kwadratów i nakryte ośmiobocznymi kopułami zwieńczonymi  latarniami. Poszczególne kondygnacje oddzielają szerokie okapy. Piękne, gontowe pokrycie dachu zmieniono niestety na blaszane. Nawa jest szersza  i wyższa od babińca  i prezbiterium, za którym znajduje się pojedyncza czworoboczna zakrystia, dobudowana zapewne na przełomie XVIII  i XIW w. We wnętrzu zachowały się pozostałości ikonostasu z XVII- XVIII w. ze starymi ikonami malowniczymi na deskach i ozdobnymi kartuszami.Obok stoi czworoboczna, dwukondygnacyjna drewniana dzwonnica z XVIII w., odnawiana w 1958 r. W górnej kondygnacji przebito z każdego boku po cztery otwory dzwonowe, zamknięte półkoliście. Dach namiotowy  kryty gontem. Na przycerkiewny cmentarz wiedzie murowana bramka z początku XIX w.  Nakryta daszkiem z czworoboczna wieżyczką. Wśród nagrobków wyróżnia się kamienny krzyż z przełomu XVIII i XIX w. Inny krzyż z tego samego okresu, z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego, stoi u podnóża wzgórza cerkiewnego. Drugi cmentarz, z dużą ilością ludowych nagrobków bruśnieńskich, znajduje się w lesie na północ od wsi przy drodze do stacji kolejowej.

Od cerkwi w Hrebennem kierujemy się szosą w kierunku wsi Siedliska. Po pokonaniu ok. 2 km dochodzimy do drugiego przystanku na trasie ścieżki.Zatrzymujemy się przy odkrywce lessowej, w której wydrążone są gniazda jaskółki brzegówki.

UWAGA: W okresie od kwietnia do października prosimy zachować spokój na tym przystanku, aby się straszyć i nie płoszyć ptaków.

Przystanek II- stanowisko jaskółki brzegówki

Jaskółka brzegówka (Riparia riparia) – gatunek z rodziny jaskółek. Długość ciała ok. 13 cm, ciężar ok. 14 gramów. Brzegówka ma krótki dziób, okrągłą głowę  i krótki tułów. Ogon jest słabo rozwidlony, a skrzydła są wąskie i niezbyt długie. Wierzch ciała bladobrunatny, spód biały z szarobrunatną przepaską na piersi. Obie płci ubarwione tak samo, ptaki młode podobne do starych. Brzegówka lata szybko i zręcznie, przeważnie nisko nad wodami, lot ma lekko falisty. Po szybkich uderzeniach skrzydeł następuje faza lotu ślizgowego. Brzegówka odżywia się  drobnymi owadami zdobywanymi  w locie. Przesiaduje na krzakach lub drutach linii napowietrznych w pobliżu wód. Wypoczywa w dużych skupiskach w trzcinach, często wspólnie z dymówką. W locie często wydaje suche, chrypliwe czerrip, czerrip. Zamieszkuje otwarte przestrzenie w miejscach, gdzie  może znaleźć warunki do założenia gniazda. Gnieździ się kolonijnie, wygrzebując nory w urwiskach ziemnych, często na brzegach rzek, lecz również w żwirowniach, a nawet w niewielkich skarpach wśród pól. Długość korytarza prowadzącego do gniazda wynosi zwykle 50-60 cm, czasami jednak 150 cm. W gnieździe zawsze znajdują się pióra. Od maja do lipca składa od 4 do 6 białych jaj (17,7 x 12,6 mm). Jaskółka brzegówka wyprowadza 1-2 lęgi w roku, w okresie od połowy maja do lipca. Jaja wysiadują oboje rodzice 12-16 dni, a młode uzyskują zdolność od lotu po 16-22 dniach. Potem wracają jeszcze do gniazda na nocleg, co jest zjawiskiem rzadko spotykanym u ptaków. Wędrowna: przylot  w końcu kwietnia i początku maja, odlot w sierpniu w wrześniu. Zamieszkuje prawie całą Eurazję, Amerykę Północną oraz kraje Maghrebu i dolinę Nilu w Afryce. Zimuje w południowo-wschodniej Afryce, Indiach i dorzeczu Amazonki. W Polsce jest nielicznym lub średnio licznym ptakiem lęgowym niżu. Chroniona, na szczególną opiekę zasługują kolonie lęgowe.  Jej liczebność zmienia się zależnie od dostępności  miejsc dogodnych do gniazdowania. Możliwe są zabiegi ochronne polegające na ochronie urwisk ziemnych oraz powstrzymaniu się od eksploatacji  odkrywek w sezonie lęgowym, co jednak nie zawsze jest możliwe ze względów ekonomicznych.

Miejsce gdzie zlokalizowany został II przystanek to jednocześnie punkt widokowy, z którego rozpościera się piękny widok na Roztocze Południowe, zarówno po stronie polskiej jak i ukraińskiej. Możemy tu także obserwować inne ptaki licznie zasiedlające okoliczne lasy i otoczenia wód.

Następnie udajemy się w kierunku wsi Siedliska.

Siedliska - miejscowość położona w malowniczej kotlinie otoczonej zalesionymi wzgórzami.Wieś wzmiankowana była w 1531 roku, pierwotnie nazywała się Stare Hrebenne. Powstała prawdopodobnie na początku XV wieku jako zaplecze gospodarcze grodu znajdującego się na wzgórzu Siedliska, zniszczonego na przełomie XV i XVI wieku przez Tatarów. W XVI wieku istniał tu dwór. Legenda opowiada, że do budowy wykorzystano piasek z mogiły- kurhanu, kryjącego prochy poległych w okresie wojen XVII wieku. W związku z tym we dworze działy się dziwne  rzeczy

W 1880 roku wieś liczyła 408 mieszkańców, w tym 267 katolików, 30 Żydów i 6 protestantów. Spis z 1921 roku wykazał 468 mieszkańców, w tym 242 Ukraińców. Do 1947 r. wieś zamieszkana była w zdecydowanej większości przez ludność ukraińską, wysiedloną podczas Akcji ”Wisła” w czerwcu 1947 r. Zanim jednak  doszło do wysiedlenia, słynna na Lubelszczyźnie stała się afera dotycząca współpracy miejscowego posterunku MO z UPA, co było ewenementem, bo nacjonaliści ukraińscy na ogół bezwzględnie zwalczali komunistyczną milicję. Współpraca ta trwała przez trzy lata, od lutego 1945 r. do końca 1947 r., a zakończyło ja aresztowanie komendanta posterunku Wywrockiego i jego zastępcy Pyki. W tym okresie okolice Siedlisk stały się azylem dla upowców, którzy znajdowali tu schronienie przed obławami wojska i sił bezpieczeństwa. O nawiązaniu kontaktów zdecydowała przede wszystkim obawa komendantów o własne życie: w 1944 r. posterunek MO w sąsiednim Hrebennem został przez UPA  zlikwidowany, a jego komendant zabity. Milicjanci  z odciętych od świata i otoczonych lasami Siedlisk nie chcieli podzielić  jego losu. Poza tym dysponowali niewielką siłą.

W Siedliskach istniał majątek, należący o okresie międzywojennym, podobnie jak sąsiednie Hrebenne, do ks. Pawła Sapiehy. Zmarły w 1931 r. książę jest pochowany na miejscowym cmentarzu w pobliżu stacji kolejowej. Zachowało się tam także kilkadziesiąt kamiennych bruśnieńskich nagrobków w formie prostych lub zdobionych krzyży. Najstarszy nagrobek z czytelnią inskrypcją pochodzi z 1801 r. Ze znajdującego się niedaleko cmentarza dawnego założenia dworskiego pozostały jedynie fragmenty i fragmenty piwnic dworu oraz park ze starym drzewostanem o powierzchni ok. 0,5 ha, w którym rośnie czternaście pomnikowych dębów. Starych dębów zresztą  we wsi jest więcej (m.in. koło leśniczówki). Na terenie dawnego parku dworskiego, przeciętego obecnie przez linię kolejową, znajduje się także kościół p.w. Narodzenia z 1903 r. fundacji ks. Pawła Sapiehy- dawna kaplica grobowa Sapiehów. W wyposażeniu późnobarokowy posąg Chrystusa przeniesiony z kościoła w Rawie Ruskiej oraz dwa obrazy z przełomu XVIII i XIX w.: Ofiarowanie oraz Męczeństwo św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Przy kościele i pod jednym z dębów spoczywają  fragmenty skamieniałych drzew z okresu trzeciorzędu, silnie przesycone krzemionką, znajdowane w okolicy wsi i stanowiące lokalną atrakcję przyrodniczą. W pobliżu, nad źródełkiem w dolinie Prutnika, stoi nowa kaplica z białej cegły, ozdobiona dwiema figurami świętych.

Po dojściu do przystanku autobusowego we wsi, udajemy się na południowy zachód, w kierunku ekspozycji skamieniałych drzew, zgodnie z informacją na stylizowanym drewnianym drogowskazie. Od przystanku II do przystanku III, który umieszczono przy leśniczówce pokonujemy ok. 1,8 km.

Przystanek III- skamieniałe drzewa

Obok leśniczówki, pod jednym z pomnikowych dębów zgromadzono fragmenty skamieniałych pni drzew mioceńskich, silnie przesyconych krzemionką. Znajdowane są one licznie w okolicy wsi i stanowią lokalną atrakcję geologiczną, będąc jednocześnie unikatem w skali Europy.W Polsce fragmenty skamieniałych drzew spotykane są stosunkowo rzadko. Ich  występowanie ogranicza się do krain południowych.Na podstawie badań paleobotanicznych stwierdzono, że skamieniałe drzewa to taksonie sekwojowate ( Taxodioxylon sequoianum).

Pozostałości skamieniałych drzew na Roztoczu Południowym stanowią największe skupisko tego typu fosyliów w naszym kraju. Wszystkie znajdowane tu fragmenty kopalne drewna charakteryzują się mineralizacją krzemionkową  (kwarc, chalcedon), z niewielką domieszką minerałów ilastych. Skamieniałości roztoczańskie odznaczają się bardzo zróżnicowaną  barwą – od białowożółtawej, przez piaskowobeżową  (najczęściej), czerwonawą (bardzo rzadko), szarą, szarobrunatną, do prawie czarnej.

Kamienieniu przeważnie podlegały drzewa iglaste, ponieważ przechodzenie drewna tych drzew w stan skamienienia było ułatwione dzięki zawartości w nich konserwującej żywicy, która pozwalała na odpowiednio długie utrzymanie się powalonych drzew w środowisku mineralizującym tkankę drzewna.

Jak przebiegał proces krzemienienia?

Zjawisko krzemienienia  można w przybliżeniu odtworzyć. Powalone i porwane przez okresowe powodzie drzewa trafiały do rzek, gdzie napotkawszy przeszkody, grzęzły, spiętrzały się i tworzyły zatory. Następnie zostawały one przykryte przez piaski, muły i popioły wulkaniczne. Wody z powstałych osadów, zasobne w rozpuszczalną krzemionkę (SiO2), uwalnianą  głównie z popiołu wulkanicznego, przenikały do struktur tkankowych drewna, gdzie następnie przechodząc w stan krystaliczny, powodowały jego kamienienie. Krzemionka wypełniała światła komórek albo także przenikała do ścian komórkowych.W stanach skrajnego skrzemienienia drewna dochodziło do prawie całkowitego zastąpienia materii organicznej przez materię mineralną. Zdarzyło się także, że pnie drzew kamieniały w pozycji stojącej, pogrzebane w zwałach popiołów wulkanicznych.Cały wyżej opisany proces miał miejsce w trzeciorzędzie. Petryfikacja drzew roztoczańskich przypada na środkowy baden ( w podepce środkowego miocenu), tj. 15-14 milionów lat temu. Panował tu wówczas względny spokój tektoniczny, a Roztocze było wolne od wód morza Paratetydy, które w badenie dolnym i górnym wkraczało na ten obszar. Klimat był ciepły, przy czym wykazywał tendencję do przechodzenia od subtropikalnego w paleocenie i eocenie, przez ciepły i umiarkowanie ciepły w oligocenie i miocenie, aż do umiarkowanego w pliocenie.

Uwaga:

Na mocy rozporządzenia Wojewody Zamojskiego od 30 marca 1995 r. zakazuje się: ”pozyskiwania, wywożenia, zbywania i nabywania fragmentów skamieniałych drzew w stanie naturalnym lub przetworzonym, z wyłączeniem przeznaczonych dla celów naukowych, muzealnych i dydaktycznych, co odbywać się na podstawie indywidualnych zezwoleń Wojewody, wydanych po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiej  Komisji Ochrony Przyrody”.

Tuż obok ekspozycji można również zobaczyć grupę ponad 20 dębów szypułkowych objętych ochroną pomnikową.

Po przeciwnej stronie torów kolejowych, w przygranicznym kompleksie leśnym utworzono rezerwat przyrody „Jalinka”,  o powierzchni 3,8 ha. Chroni on naturalne stanowisko grądu z udziałem jodły oraz rzadkich gatunków runa. Tutaj także można znaleźć okazy skamieniałych taksodii sekwojowatych, które pochodzą ze zniszczonego poziomu trzeciorzędowego, którego ostańcem jest wzniesienie Kiczera ( 318 m n. p. m. ).

Po obejrzeniu fragmentów skamieniałych drzew wracamy do drogi prowadzącej przez wieś i przy stylizowanym drewnianym drogowskazie skręcamy w lewo. Po pokonaniu 0,7 km, skręcamy na południowy zachód i nieutwardzoną drogą za budynkiem starej szkoły po przejściu 0,7 km, dochodzimy do kolejnego przystanku na naszej trasie.

Przystanek IV- kaplica św. Mikołaja

Przy zachodnim krańcu wsi znajduje się malowniczo położona nad źródełkiem w dolinie Prutnika drewniana kaplica św. Mikołaja, wzniesiona na przełomie  XIX i XX w. Jest to budowla czworoboczna, nakryta dachem namiotowym z wieżyczką, ustawiona na palach nad wodą, z wiodącym ku niej pomostem. Wewnątrz  XVIII  - wieczna ikona św. Mikołaja. Silne źródła bijące obok kapliczki mają wygląd mini wulkanów z „buzującym” piaskiem. Źródła te zostały objęte ochroną w postaci pomnika przyrody nieożywionej w 1993 r. Według miejscowej tradycji woda w źródełku ma własności uzdrawiające – szczególnie w dniu 16 maja- podczas uroczystości św. Mikołaja.

Ponownie wracamy do drogi prowadzącej przez wieś i tu przy budynku byłej szkoły zatrzymujemy się przy ostatnim przystanku.

Przystanek V- cerkiew i muzeum

Po prawej stronie głównej drogi wiodącej przez wieś znajduje się cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja, w stylu rosyjsko- bizantyjskim, ufundowana przez ks. Pawła Sapiehę  w 1901 r., po 1947 r. nieczynna, obecnie używana jako

punkt katechetyczny. W wyposażeniu część ikonostasu z XVII –XVIII., pochodząca  z dawniejszej, drewnianej cerkwi z 1831 r., której częściowo zrujnowane drewniane prezbiterium zachowało się w obrębie dziedzińca cerkiewnego. Nawę i babiniec rozebrano w 1901 r., a prezbiterium użytkowano jako kaplicę pogrzebową. Zachowały się fragmenty polichromii i napis fundacyjny na nadprożu z datą 1831. Przed świątynią stoi drewniana, czworoboczna dzwonnica z ok.1830 r., o dwóch kondygnacjach rozdzielonych szerokim okapem, kryta gontowym dachem namiotowym, wyremontowano z inicjatywy Społecznej Komisji Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej.

Najnowszą atrakcją turystyczną Siedlisk jest wiejskie muzeum, otwarte 15 czerwca 2003 r. Zlokalizowane w budynku po byłej szkole, zawiera blisko 100 eksponatów. Sale wypełniają żarna, kołowrotki, cepy, tary, lampy naftowe i stare żelazka. Jest tu nawet liczący 250 lat warsztat stolarski oraz pamiętające początek minionego wieku: ”dziżka” do wyrabiania ciasta i grzebienie do czesania przędzy. Na jednej ze ścian zawisły myśliwskie trofea, poroża i skóry dzikich zwierząt. Największą atrakcją tego miejsca są liczące 13 mln lat okazy skamieniałych drzew.
(Źródło: Strona internetowa  Gminy Lubycza Królewska  http://www.lubycza.pl ).