Szlaki Piesze

Trasa: Werchrata – Goraje - Werchrata

Trasa nr 1: Werchrata – Łozy – Mrzygłody – Goraje – Monastyrz - Werchrata                 

Wyruszamy z centrum wsi drogą asfaltową w kierunku wschodnim, po przejściu około 0,5 km dochodzimy do cmentarza wiejskiego. Można tam spotkać zabytkowe nagrobki pochodzące ze słynnego ośrodka kamieniarskiego w pobliskim Bruśnie.

Następnie podążamy dalej w kierunku wschodnim i po przejściu około 0,2 km skręcamy w lewo i schodzimy z drogi asfaltowej na drogę polną. Przebiega ona początkowo obok zabudowań, a następnie dość stromo pod górę (w kierunku wschodnim) obok niewielkiego zagajnika. Po przejściu ok. 0,4 km mijamy zagajnik i znajdujemy się na garbie wzniesienia o nazwie Kołacza (320 m n.p.m.). Szczyt tego wzniesienia znajduje się ok. 0,3 km w kierunku zachodnim. W kierunku północnym widoczne są zabudowania miejscowości Łozy będącej przysiółkiem Werchraty.

W kierunku tej miejscowości udajemy się polną drogą na zachód, początkowo wzdłuż północnej ściany zagajnika. Wędrując tą drogą możemy obejrzeć panoramę wsi i jej najbliższej okolicy. Roztacza się z niej piękny widok na zabudowania wsi Werchrata, linię kolejową, masyw Wielkiego Działu (w kierunku zachodnim) oraz na Krągły Goraj i Długi Goraj (w kierunku północnym), które będą celem naszej wędrówki.

Na wysokości szkoły skręcamy w kierunku północnym. Po przejściu ok. 1 km wchodzimy między zabudowania Łozów po czymskręcamy w lewo (w kierunku zachodnim). Łozy to niewielki przysiółek, liczący zaledwie kilka gospodarstw. Po minięciu zabudowań od północy wchodzimy w las, a po kilku minutach marszu wychodzimy na skraj pola, drogą biegnącą brzegiem pola, przy ścianie lasu udajemy się w kierunku północnym. Po przejściu ok. 0,8 km przecinamy bitą drogę kamienną biegnącą z południowego wschodu na północny zachód i przez wąską przecinkę leśną wchodzimy na kolejne pole. Podążamy dalej w kierunku północnym drogą polną.

 Po przejściu kolejnych 0,8 km droga wchodzi w las i zakręca w kierunku północnego zachodu. Po kilku minutach marszu wychodzimy z lasu i wchodzimy między zabudowania wsi Mrzygłody. Ta niewielka, składająca się z kilku gospodarstw, miejscowość składa się z dwóch części; Mrzygłodów – leżących w województwie podkarpackim i będących przysiółkiem Werchraty oraz Mrzygłodów Lubyckich leżących w województwie lubelskim. Udajemy się piaszczystą drogą biegnącą wzdłuż linii energetycznej, łączącą obie części miejscowości i po przejściu ok. 0,5 km skręcamy na wschód. W Mrzygłodach Lubyckich znajdują się zabudowania które stanowią bazę letniego wypoczynku dla harcerzy organizacji „Płast” z Ukrainy. Spotkania ukraińskich harcerzy odbywały się tu w latach 1991, 1993 i 1997, co upamiętniają napisy na budynkach. Na terenie tego gospodarstwa znajduje się odremontowana kamienna studnia, a całość otoczona jest kamiennymi słupami ogrodzeniowymi. Z tego miejsca podążamy w kierunku wschodnim ścieżką biegnącą granicą województw lubelskiego od północy i podkarpackiego od południa. Po przejściu ok. 0,4 km, na granicy lasu dochodzimy do szlaku czerwonego (Tomaszów Lubelski – Hrebenne) i skręcamy na północny zachód.

 Po przejściu czerwonym szlakiem ok. 1,5 km na lewo od drogi zauważymy trzy kopce ziemne, o nie do końca wyjaśnionym przeznaczeniu. Jedna z teorii zakłada, że są to kopce graniczne usypywane na granicach większych własności ziemskich, co oznaczałoby, że w tym miejscu schodziły się granice trzech wielkich własności. Inna teoria, mająca jednak znacznie mniej zwolenników zakłada, że kopce te to kurhany, oznaczające miejsce dawnego pochówku.

Po minięciu kopców i przejściu 0,2 km dochodzimy do miejsca, w którym krzyżują się szlaki czerwony i niebieski ( Hrebenne - Huta Lubycka ). Skręcając na północ w prawo dojdziemy do wzniesienia Krągły Goraj będącego najwyższym szczytem województwa lubelskiego i jednym z najwyższych polskiej części Roztocza. Wzgórze to znajduje się obok drogi, którą wiedzie szlak, lecie jest jednak praktycznie niewidoczne, ponieważ zasłania go bardzo gęste poszycie. żeby je znaleźć należy skręcić ze szlaku tuż przed jego zakrętem w lewo. Krągły Goraj zbudowany jest z piasków wapnistych, przykrytych kilkumetrową czapą wapieni rafowych. Ze wzniesieniem tym związana jest pewna legenda. Przez całe stulecia Roztocze było terenem wielu wojen, kampanii i potyczek. Ze względu na ukształtowanie terenu było to wymarzone miejsce do prowadzenia działań wojennych, zarówno otwartych jak też i walk partyzanckich. Okoliczne ziemie zostały obficie zlane krwią wielu pokoleń i kryją niejedną bezimienną mogiłę. Ludność na tych terenach musiała wielokrotnie chwytać za broń, żeby bronić dobytku, lub życia swego i swoich bliskich. Jak głosi legenda, z wojną, z obroną dobytku i życia jest też związane pochodzenie wzgórza Krągły Goraj. W dawnych czasach ziemie Roztocza narażone były na częste najazdy tatarskie. W czasie jednego z takich najazdów pasterz pasący stado na pobliskiej polanie został zaskoczony przez Tatarów. Chwycił za broń, by walczyć w obronie życia. W tak nierównej walce nie miał jednak żadnych szans – zginął. Zabił jednak kilku napastników, w tym dowódcę oddziału tatarskiego. Śmierć pasterza nie była jednak daremna. Tatarzy po stracie dowódcy, spodziewając się dużego oporu zrezygnowali z dalszego najazdu. Na miejscowej ludności wymusili, przed opuszczeniem tych ziem usypanie mogiły – kurhanu dla dowódcy i pozostałych wojowników. Wzgórze Krągły Goraj według legendy – kurhan, mogiła tatarska, wznosi się wysoko ponad bukowy otaczający je las, nie dla chwały najeźdźców, ale dla pamięci o walecznym pasterzu.

Skręcając za znakami szlaku niebieskiego w kierunku południowo-zachodnim dochodzimy do wzniesienia Długi Goraj. Długi Goraj zwany także niekiedy Szerokim Gorajem to wzniesienie ostańcowe o wysokości szczytu 391,5 m n.p.m. leżące na terenie województwa podkarpackiego i będące najwyższym wzniesieniem polskiej części Roztocza.                      

U podnóża obu szczytów natrafimy na bunkry z czasów II wojny światowej będących fragmentem tzw. „Linii Mołotowa”. Szczególnie dwa z nich warte są obejrzenia. Pierwszy z nich leży u podnóża Krągłego Goraju i co jest rzadkością w bunkrach leżących w najbliższej okolicy ma wielką przestrzelinę, po pocisku albo specjalnym, albo dużego kalibru. Drugi z bunkrów znajduje się u podnóża północnego stoku Szerokiego Goraju i jest najprawdopodobniej bunkrem dowódcy odcinka. Przed czołem bunkra znajduje się głęboka fosa, w której gromadziły się łuski z pocisków armatnich i pocisków z karabinów maszynowych. Na szczycie bunkra znajduje się otwór po pancernej kopule działa przeciwlotniczego.

Po obejrzeniu bunkrów kierujemy się za znakami szlaku niebieskiego na południowy zachód i po przejściu ok. 0,8 km dochodzimy do drogi oznaczonej znakami zielonymi ( Zielony szlak św. Brata Alberta Narol - Horyniec Zdrój ). W tym miejscu znaki szlaku niebieskiego skręcają w prawo.

My zaś za znakami zielonego szlaku kierujemy się w prawo, na południe i po przejściu ok. 1 km dochodzimy do wzgórza Monastyrz. Na wzgórzu możemy zwiedzić ruiny klasztoru o którym tradycja mówi, że jest najstarszym klasztorem na tych ziemiach. Po klasztorze pozostały resztki murów, kilka pięć piwnic i wykuta w skale studnia, na dnie której wyrosło drzewo.

Po zwiedzeniu ruin klasztoru przez dawną furtkę klasztorną we wschodniej części murów klasztoru schodzimy ze wzgórza klasztornego w kierunku wschodnim. Po dojściu do drogi podążamy za znakami szlaku zielonego. Po przejściu około 0,3 km po prawej stronie drogi możemy napotkać ciekawostkę przyrodniczą – drzewo rosnące na kamieniu, którego korzenie spływają z głazu kaskadą do ziemi. Po przejściu kolejnych 0,1 km dochodzimy do murowanej kapliczki, prawdopodobnie z początków XX w., w której odprawiane są msze polowe na św. Huberta -patrona myśliwych. Dalej za znakami szlaku zielonego przechodzimy pole i wchodzimy w las. Wędrujemy piaszczystą leśną drogą w kierunku wschodnim i po przejściu około 2 km wychodzimy z lasu i dochodzimy do kamiennej drogi, którą kierujemy się w prawo. Po przejściu ok. 0,1 km dochodzimy do drogi powiatowej Narol – Werchrata, skręcamy w lewo i wracamy do centrum Werchraty (1 km).
(Źródło: Strona internetowa Parafii św. Józefa Robotnika w Werchracie   http://www.parafiawerchrata.iap.pl ; opracowano na podstawie: Chmielowiec  Grzegorz, Wis Stanisław, Wiśniewski Marek: Werchrata - perła Roztocza. Powiatowe Centrum Kultury i Sportu, 2010).