Roztocze Zachodnie - Szczebrzeszyn
Atrakcje turystyczne
Pomnik Chrząszcza; ul. Klukowskiego, Szczebrzeszyn
Rzeźba szczebrzeszyńskiego chrząszcza powstała z okazji obchodów 650-lecia istnienia miasta. Nawiązuje do fragmentu wiersza Jana Brzechwy: "W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie...". Rzeźba owada została wykonana podczas pleneru rzeźbiarskiego przez uczniów klasy snycerskiej Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych z Zamościa. Miało to miejsce w sierpniu 2002 roku. Autorem projektu i kierownikiem prac był artysta rzeźbiarz – Zygmunt Jarmuł. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 15 września 2002 roku podczas „Dni Chrząszcza”. Rzeźba owada została wykonana z drewna lipowego i osadzona na cokole piaskowca. Pomnik o wysokości 2,3 metra wkomponowano w pionową ścianę zbocza Góry Zamkowej ponad źródłami.
(Źródło: www.krodo.pl )
Pomnik Chrząszcza na rynku przed ratuszem w Szczebrzeszynieodsłonięty został w lipcu 2011 r. Autorem 2-metrowego odlanego w brązie pomnika jest Zygmunt Jarmuł - artysta ze Szczebrzeszyna . Odlew został wykonany w pracowni rzeźby Karola Badyny w Krakowie.
(Źródło: Wikipedia).
Tablica z listą grzechów, które należy wyznać podczas spowiedzi (przy wejściu do kościoła parafialnego p.w. św. Mikołaja Biskupa w Szczebrzeszynie)
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).
Obraz św. Walentego (w płn. ołtarzukościoła parafialnego p.w. św. Mikołaja Biskupa w Szczebrzeszynie) – powinienon zainteresować turystów młodego pokolenia, bo jest poświęcony postaci świętego będącego w amerykańskiej popkulturze patronem zakochanych. Św. Walenty był męczennikiem za wiarę chrześcijańską. Na śmierć został skazany za to, że błogosławił małżeństwa nawróconych rzymskich legionistów. Bardziej więc mógłby czuwać nad miłością małżeńską, niż flirtami małolatów. Ale niech będzie!
(Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).
Uwaga wszyscy zakochani!!! Musicie koniecznie co najmniej 1 minutę patrzeć na ten obraz trzymając się za ręce a potem się pocałować. Wtedy Wasza miłość przetrwa do końca Waszych dni!!!
Figura przydrożna przy ulicy Zamojskiej w Szczebrzeszynie, ok. 200 m na płn. od kościoła p.w. św. Mikołaja Biskupa
- z datą 1655 r., odnowiona w 1880 r. otoczona żeliwnym płotem. Ma formę prostopadłościennej kapliczki umieszczonej na kolumnie i zwieńczonej namiotowym daszkiem. Jest to pomnik religijnej nietolerancji, bowiem upamiętnia dzień, w którym Szczebrzeszyn opuścił ostatni wyznawca kalwinizmu, wygnany decyzją ordynata Tomasza Zamoyskiego.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).
(Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).
"Grodzisko" - nazywane wzgórzem zamkowym. Zamczysko znajduje się około 200 m na południowy zachód od klasztoru św. Katarzyny, na cyplu lessowej wierzchowiny ograniczającej od południa bagienną do niedawna dolinę Wieprza. Powstało w wyniku odcięcia sztucznie głęboką fosą od zachodu lessowego wzgórza od reszty opadającego w dół lądu. Przeprowadzone badania archeologiczne w latach 1978-81 przez Zakład Archeologii UMCS w Lublinie odsłoniły najdawniejsze dzieje zamczyska dotąd nieznane. Na podstawie licznych wykopalisk stwierdzono, że już pięć tysięcy lat temu wzgórze zamkowe zamieszkiwał neolityczny lud należący do kultury pucharów lejkowatych trudniący się rolnictwem i hodowlą.
Wieża zamkowa - litografia z polowy XIX w. (A. Lerue)
Około VI w. z niewiadomych przyczyn na wiele stuleci wzgórze zostało opuszczone przez jego mieszkańców. Ponownie zostało zasiedlone w VIII w. i od tego czasu zaczyna się historia Szczebrzeszyna. Potwierdzają to odkryte podczas badań archeologicznych zabytki, do których należą m.in.: jama z VIII w. gruszkowata w przekroju, wydrążona w lessowym podłożu, służąca do przechowywania zboża; spore ilości ułamków naczyń zdobionych charakterystycznym ornamentem; kości zwierząt domowych i wiele narzędzi codziennego użytku. Ważnym odkryciem była chata z kamiennym piecem z X w. oraz cmentarzysko szkieletowe z XII-XIII wieku. Szczebrzeszyn już wtedy był znaczącą osadą leżącą przy szlaku komunikacyjnym biegnącym z Włodzimierza przez Szczebrzeszyn, Zawichost, Sandomierz do Krakowa. Gród był ważnym ogniwem na tym szlaku, przez co nie wykluczone, że mógł posiadać umocnienia obronne. Osada ta z czasem objęła w swoje posiadanie trzy wzgórza, albo garby jednego wzniesienia: gród, podgrodzie - późniejsze miasto i cmentarz. Teren, który wybrano pod budowę grodu warownego posiada naturalne walory obronne. Od strony południowej dzieli go - od drogi biegnącej wzdłuż Wieprza - stroma ściana licząca kilkadziesiąt metrów wysokości. Również od strony wschodniej występuje stroma skarpa. Natomiast od zachodu i pomocnego zachodu, cypel od pozostałego lądu oddzielono przekopaną, głęboką fosą. Z tej też strony usypano wysoki wał ziemny, licowany kamieniami.
W XIV wieku za Kazimierza Wielkiego w północno-zachodniej części tego wzgórza zbudowano zamek w postaci wieży mieszkalno-obronnej, która strzegła przepraw na Wieprzu. Wtedy też nasyp ziemny wału dodatkowo umocniono wysokim częstokołem, który bronił dojścia do zamku od strony suchej fosy. Wjazdu zaś do zamku zlokalizowanego w północno-zachodniej części wzgórza broniła solidna brama. Zamek spłonął w 1583 r. w czasie pożaru miasta wraz z dokumentami dotyczącymi jego historii i zamku. Zamek był odbudowywany i znów niszczony, z dawnej budowli pozostała zrujnowana wieża murowana o dwóch kondygnacjach. Zadaniem grodu pierwotnie była obrona przejść - brodów na rzece Wieprz, stąd nazywany był często „Grodem w Brodach". Dopiero w XIV w. w roku 1352 pojawia się w dokumentach pod nazwą Szczebrzeszyn.
(Źródło: Strona internetowa Miejskiego Domu Kultury w Szczebrzeszynie http://mdk.szczebrzeszyn.pl ).
„Piekiełko” - sieć wąwozów lessowych między Szczebrzeszynem a Wywłoczką należąca do największych i najpiękniejszych w Polsce. Cechą charakterystyczną tego obszaru są liczne wąwozy lessowe urozmaicające krajobraz pól i terenów leśnych. Średnie zagęszczenie wąwozów na tym terenie ( Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy) wynosi 3 km/ km2 a maksymalnie nawet 9 km/km2 .Zbocza znajdujących się tu wąwozów dochodzą do kilku metrów wysokości, natomiast szerokość ich dna wynosi od kilkudziesięciu centymetrów do 20 metrów. Labirynty wąwozów ciągnące się kilometrami, urzekają swym pięknem i niepowtarzalnymi formami ich ukształtowania. Szata roślinna jest tu bardzo ciekawa. Najbardziej wartościowe pod względem przyrodniczym są silnie rozczłonkowane zbiorowiska leśne z dużym udziałem buczyny karpackiej, porastające zbocza wzniesień i wąwozów. W wielu miejscach obserwuje się występowanie boru jodłowego. Najcenniejszy kompleks leśny o nazwie „Las Cetnar” znajduje się w okolicy wsi Kawęczynek. Przebiega tędy ścieżka przyrodniczo – historyczna „Szczebrzeszyn – Kawęczynek o długości 12 km. Ma na swojej trasie 16 przystanków, na których ustawione są tablice z opisem poszczególnych miejsc, min. o wąwozach, lesie Cetnar, zwierzętach lasu, i ptakach krajobrazu i wydarzeniach historycznych mających miejsce na tym obszarze.
(Źródło: Anasiewicz Alina: Parki Krajobrazowe Zamojszczyzny. Zespół Zamojskich Parków Krajobrazowych, Wydawnictwo Lipiec, Zwierzyniec 2005 ).
„Las Cetnar” - w okolicy wsi Kawęczynek na zachód o Szczebrzeszyna na terenie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego. Szata roślinna jest tu bardzo bogata. Najbardziej wartościowe pod względem przyrodniczym są silnie rozczłonkowane zbiorowiska leśne z dużym udziałem buczyny karpackiej, porastające zbocza wzniesień i lessowych wąwozów. W wielu miejscach obserwuje się występowanie boru jodłowego.
Wzgórze Czubatka (323,9 m n.p.m.) – widoczne po prawej stronie z drogi Szczebrzeszyn - Zwierzyńca przez Kawęczyn i Topólczę. Na stokach wzgórza można spotkać oparzeliska (gdzie śnieg topnieje nawet w najsroższe zimy), a także skaliste gołoborza, porównywalne do tych znanych z Gór Świętokrzyskich.
(Źródło: Anasiewicz Alina: Parki Krajobrazowe Zamojszczyzny. Zespół Zamojskich Parków Krajobrazowych, Wydawnictwo Lipiec, Zwierzyniec 2005).
Kawęczynek – wieś na zachód od Topólczy położonej przy drodze ze Szczebrzeszyna do Zwierzyńca. Kawęczynek w 1593 r. należał do Górków. Niebawem kupiona i włączona do Ordynacji Zamojskiej. Wieś zwana była niegdyś Wolą Kawęczyńską i Kawęczynem Małym, natomiast Kawęczyn Duży znajdował się w dolinie Wieprza (na wsch.). Z Kawęczynkiem związana jest legenda. Według niej na pobliskim wzgórzu Czubatka osiedliło się niegdyś małżeństwo Kawów. Zostali wypędzeni z Krakowa. Gdy przejeżdżał tędy, zmierzający do Lublina na obrady sejmu (podczas nich miano podpisać unię Polski z Litwą) król Zygmunt August, tak bardzo spodobało mu się sioło Jana Kawy, że postanowił mu nadać nazwę Kawęczynek.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).
Kościół parafialny w Topólczy - w 1906 r. Władimir Galikowski, kolejny proboszcz prawosławny w Topólczy, rozpoczął starania o budowę murowanej cerkwi, której plany wykonał architekt Aleksander Puring. Budowę cerkwi w 1911 r., z fundacji Paschałowów, prowadzili bracia Gerwazy i Stanisław Kaczorowscy z Warszawy. Kościół parafialny , jednonawowy, w stylu bizantyńskim, jest zbudowany z cegły czerwonej. Przy prezbiterium są dwie zakrystie, a na frontonie wieża z kruchtą. We wnętrzu znajdują się drewniane nastawy ołtarza głównego i dwie bocznych, adaptowane w latach 1919-1920, z dawnego jej wyposażenia. Podczas przebudowy kościoła w okresie międzywojennym usunięto m.in. kopuły i przebudowano dach. W nastawie ołtarza głównego znajduje się obraz (ikona) Matki Bożej z Dzieciątkiem, namalowany na drewnie przez malarzy lwowskich, ze złoconą sukienką. W ołtarzu bocznym, po stronie prawej, jest obraz św. Izydora Oracza, namalowany w 1927 r. w Warszawie, a po lewej – obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Ołtarze zostały przebudowane w 1969 r. W kościele jest też chrzcielnica drewniana z 1960 r. W 2002 r. artysta-malarz Janusz Szpyt z Lubaczowa wykonał w kościele polichromię. Wtedy to odnaleziono ikony: Narodzenie Matki Bożej, anioł z tablicą z 12 świętami, chrzest Jezusa w Jordanie oraz święci prawosławni (patronowie fundatorów cerkwi). W prezbiterium na suficie została namalowana scena ofiarowania Matki Bożej, a nawie głównej – postaci czterech ewangelistów z atrybutami (św. Jan – orzeł, św. Łukasz – wół, św. Marek – lew i św. Mateusz – anioł). Nad nastawami ołtarzy bocznych znalazły się obrazy Sług Bożych: Jana Pawła II i Stefana Kardynała Wyszyńskiego. W 2003 r. zainstalowano w prezbiterium dwa witraże: Jezusa Miłosiernego i Matki Bożej Siewnej. Wokół świątyni ustawiono rzeźby, powstałe w ramach corocznych roztoczańskich plenerów rzeźbiarskich . W 2004 r., na pamiątkę peregrynacji kopii Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej i 85. rocznicy parafii w Topólczy, wybudowano dzwonnicę z cegły, na której umieszczono dzwony: „Józef” i „Maryja”, wykonane w odlewni Felczyńskich w Przemyślu. Na dzwonie „Maryja” widnieje napis: W 300-lecie ślubów jasnogórskich powołały mię do życia szlachetne i ofiarne serca parafian Topólczy, staraniem ks. Proboszcza Józefa Kuśmierczyka R.P. 1957; zaś na dzwonie „Józef”: św. Józefie prowadź do Boga rodziny nasze. Topólcza 1957. Dzwony poświęcił, 20 października 1957 r., ks. kan. Stanisław Szepietowski, dziekan ze Szczebrzeszyna.
(Źródło: http://www.diecezja.zam-lub.pl strona internetowa Diecezji Zamojsko – Lubaczowskiej).
Sensacyjny dokument – sporządzonyw Szczebrzeszynie w 1849 r., odnaleziony wiosną 2001 r. przez zamościanina Andrzeja Skrzetuskiego w Archiwum Państwowym w Lublinie. Czytamy w nim: „Działo się w Szczebrzeszynie dnia trzydziestego czerwca tysiąc osiemset czterdziestego dziewiątego roku o godzinie (…). Stawił się Mikołaj Kaczorowski, Ojciec, Fornal z Michalowa, lat pięćdziesiąt mający, w obecności świadków (…) i okazał nam dziecię płci męskiej urodzone w Michalowie w dniu wczorajszym o godzinie piątej rano z jego Małżonki Urszuli Malinowskiej lat dwadzieścia dziewięć mającej. Dziecięciu temu na Chrzcie Świętym dziś odbytym nadane zostało imię Felix Paweł. (…) Ks. Marcin Stefański, Administrator Parafii Szczebrzeskiej”. Tyle! Rewelacyjny charakter tego dokumentu polega na tym, że nowo ochrzczony 30 czerwca 1949 roku Felix Paweł, to w linii żeńskiej dziadek naszego papieża Jana Pawła II i ojciec jego matki Emilii z Kaczorowskich Wojtyłowej. Zaś pradziadek Ojca Świętego, Mikołaj Kaczorowski , fornal we dworze pobliskiego Michalowa, był wyrobnikiem majątku Zamoyskich. Przytoczone fakty nie były dotąd znane. Wśród starych grobów na katolickim cmentarzu w Szczebrzeszynie są groby rodziny Kaczorowskich.
(Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).
Największy zespół macew na resztkach kirkutów Polski południowo – wschodniej – na wzgórzu za miastem (Szczebrzeszyn), w bliskości cmentarza katolickiego, znajduje się kirkut, żydowski cmentarz. To miejsce wyznaczył Żydomna wiecznyspoczynek właściciel Szczebrzeszyna, Jan Czarnowski w 1593 r. Na obszarze prawie dwóch hektarów górzystego garbu przetrwało do naszych dni prawie czterysta macew, żydowskich nagrobków. Zidentyfikowane napisy pochodzą jeszcze z XVII w. Szczebrzeszyńscy Żydzi leżą na kirkucie też w dwóch zbiorowych mogiłach. W 1942 r. wymordowali ich niemieccy faszyści. W Szczebrzeszynie Niemcy rozstrzelali 2300 Żydów, a ich kirkut zdewastowali.
Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).
Renesans lubelski – styl architektoniczny reprezentatywny dla lubelskich budowli sakralnych z przełomu XVI i XVII w. Charakteryzuje się wysmukłością i lekkością bryły, węższym od nawy prezbiterium, dostawianymi do korpusu głównego kaplicami fundatorów, a przede wszystkim nowatorskimi wspaniałymi detalami architektonicznymi – stiukowymi dekoracjami kolebkowych sklepień. Te właśnie elementy są wyznacznikami tego niepowtarzalnego stylu. Listwy sztukateryjne są zwykle rozwinięte w swojej dekoracji, często występuje tutaj motyw kimationu ( ornament ciągły, złożony ze stylizowanych liści, wywodzący się z architektury greckiej) , różne figury i dekoracje. W sklepieniu dominuje gęsta sieć sztukaterii o układzie geometryczno-sieciowym. W tym„rodzimym” stylu architektonicznym wybudowano w Szczebrzeszynie dwa kościoły, tj. kościół parafialnyp.w. św. Mikołaja Biskupa wzniesiony w latach 1610-1620 orazklasztor franciszkanów z kościołem p. w. św. Katarzyny, wzniesiony został z fundacji Tomasza i Katarzyny z Ostrogskich Zamoyskiej w latach 1620-1638 r. W Zamościu w stylu „renesansu lubelskiego” wybudowano kolegiatę ( katedrę ) p.w. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła.
Dwie twarze Szczebrzeszyna - tę pierwszą, murowaną twarz miasteczka ogląda każdy przyjezdny. Składają się na nią 2 kościoły, cerkiew, synagoga oraz zabudowa mieszkalna i handlowa przy rynku. Ale Szczebrzeszyn ma też drugie, niedostrzegane, oblicze. To świat drewnianych domów, zlokalizowanych przy bocznych, brukowanych uliczkach. Spacer po nich to wędrówka po prowincjonalnym w dobrym słowa tego znaczeniu miasteczku. Ta modelowa wręcz prowincjonalność zdecydowała przed laty o wyborze szczebrzeszyńskich plenerów do kręcenia filmu "Kardiogram". Mimo upływu lat, magia sielskiej prowincji wciąż w Szczebrzeszynie trwa.
(Źródło: Marek Marcola -Strona internetowa miasta i gminy Zwierzyniec http://www.zwierzyniec.info.pl).
Pałac Zamojskich w Klemensowie – pałac ( dawna letnia rezydencja Zamoyskich) został wzniesiony w l. 1744 – 1746 z inicjatywy Teresy Zamoyskiej z myślą o chorowitym jedynaku Klemensie. Projektantami późnobarokowej budowli z narożnymi pawilonami byli Jerzy de Kawe i Andrzej Bem. W XIX w. rezydencję dwukrotnie rozbudowywano, w tym pod kierunkiem Henryka Marconiego. Rezydencję otacza ponad 100 –hektarowy park w stylu angielskim. Bogaty jest w stare, ok. 150-letnie okazy drzew. Przeważa w parku sosna i lipa, ale duży udział maja również: dąb, modrzew, świerk, wiąz górski, sosna wejmutka, buk i inne, w tym drzewa egzotyczne, jak np. orzech czarny.
(Źródło: Wójcikowski Włodzimierz, Paczyński Ludwik: Roztocze. Przewodnik. Wydawnictw „Sport i Turystyka”, Warszawa 1997).
Muzeum Skarbów Ziemi ( przy wjeździe do Klemensowa od strony Zamościa, z lewej strony) – mieści się w zabytku kultury przemysłowej, czyli dawnym drewnianym domu dyrektora cukrowni w Klemensowie. Jest w nim restauracja KLEMENS 1895, pokoje noclegowe i muzeum, otwarte w maju 2012 r. Zgromadzono tam ponad 400 eksponatów z całego świata. Właściciel obiektu chętnie oprowadza po muzeum i opowiada o zdobytych przez niego eksponatach (płatne).
