Roztocze Zachodnie - Radecznica

Kult św. Antoniego Padewskiego

Historia objawień w Radecznicy sięga 8 maja 1664 r. Wówczas to, po raz pierwszy w historii Polski, na Łysej Górze, u stóp której leży wieś Radecznica, objawił się św. Antoni. Święty ukazał się Szymonowi Tkaczowi. Historyczne źródła i tradycyjne przekazy utrzymują, iż Szymon Tkacz otrzymał łaskę rozmowy ze świętym. W kilku objawieniach św. Antoni wyrażał życzenie, aby na Łysej Górze powstała świątynia i zapewnił, że gromadzący się tu jego czciciele otrzymają od Boga liczne łaski. Objawienia powtórzyły się u stóp góry, przy źródłach. Tradycja podaje, że św. Antoni błogosławił wodę, dzięki której wierni dostąpili wielu uzdrowień.

W późniejszym czasie powstało wiele legend popularyzowanych za pomocą druku oraz udokumentowanych na XVIII-wiecznych obrazach, ukazujących powstanie i rozwój sanktuarium. Początkowo na miejscu objawień stanął krzyż. Przy nim odbywały się pierwsze zgromadzenia wiernych. Tu dochodziło do niezwykłych zdarzeń, którym przypisywano znamiona cudów. Za sprawą bp. Mikołaja Świrskiego na górze objawień wzniesiono drewnianą kaplicę i klasztor, do którego 20 czerwca 1667 r. wprowadzili się bernardyni. Z czasem góra objawień stała się miejscem licznych pielgrzymek, a niewielki kościółek nie był w stanie pomieścić pątników. Wówczas na zlecenie ordynata Marcina Zamoyskiego, Michał Link zaprojektował kościół, konsekrowany już w 1695 r. W głównym ołtarzu nowego kościoła umieszczono obraz św. Antoniego, który wkrótce został uznany za słynący łaskamia.

Największa popularność sanktuarium przypada na lata 1815-69. Wówczas odpusty gromadziły kilkudziesięciotysięczne rzesze pielgrzymów, a Radecznica zyskała miano "Lubelskiej Częstochowy". Wskutek represji po powstaniu, 19 października 1869 r. bernardyni zostali usunięci z Radecznicy. Ich miejsce zajęli księża grekoktaoliccy. Wyposażenie kościoła rozdysponowano pomiędzy kościoły diecezji lubelskiej. Przed 1882 r. zespół przejęli mnisi prawosławni. W latach 1899-1915 radecznickim wzgórzem zarządzały prawosławne mniszki, które przebudowały kościół w stylu bizantyjskim, a sanktuarium przemianowały na św. Antoniego Peczerskiego.

Rekoncyliacja kościoła miała miejsce 13 czerwca 1916 r. Zakonnicy powrócili do Radecznicy trzy lata później. Sanktuarium nabrało dawnego znaczenia. W latach 30. XX w. przybywało tu ponad 70 tysięcy pielgrzymów.

Ożywioną działalność bernardynów przerwały władze komunistyczne. Dnia 20 czerwca 1950 r. zakonnicy zostali aresztowani za współpracę z Armią Krajową oraz WiN i osadzeni w więzieniu (ich rehabilitacja miała miejsce dopiero w 1995 r.). W latach 50. część radecznickiego wzgórza (budynki i teren) zajął szpital psychiatryczny, który mieści się tu do dziś. Mimo tych wydarzeń sanktuarium funkcjonowało przez wszystkie lata powojenne. Po 1981 r. zakonnicy odzyskali część zabudowań klasztornych. Do 1995 r. trwały w zespole rozliczne remonty i konserwacje. Z Łabuń wróciły do kościoła obrazy z historią objawień św. Antoniego. 30 lipca 1995 r. w kościele wybuchł pożar, który strawił cudowny obraz. Dzięki zaangażowaniu wiernych w kilka miesięcy zostało odnowione prezbiterium kościoła. Umieszczono w nim nowy, kultowy obraz św. Antoniego namalowany przez krakowskiego artystę Jerzego Kumalę. Dnia 25 grudnia tego samego roku bp Jana Śrutwa dokonał poświęcenia kościoła po pożarze.

Obecnie w radecznickim sanktuarium odbywają się doroczne odpusty: 13 czerwca (św. Antoniego), 2 sierpnia (Matki Bożej Anielskiej), 4 października (św. Franciszka) i 8 grudnia (Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny). Główne, dwudniowe uroczystości związane są ze świętem patronalnym św. Antoniego. W ich programie znajdują się Msze św. i nabożeństwa w sanktuarium oraz w kaplicy "na wodzie", procesje, całonocne adoracje Najświętszego Sakramentu, błogosławieństwo dzieci i poświęcenie lilii, koncerty ewangelizacyjne. Sanktuarium posiada relikwie św. Antoniego Padewskiego.

Pierwszą kaplicę przy źródle (drewnianą, posadowioną na palach), gdzie święty poświęcił wodę przy chacie Szymona Tkacza, wybudowano niemal równocześnie z nowym, drewnianym kościołem (1671 r.). W latach 1751-54 poddano ją gruntownemu remontowi, niewykluczone że także przebudowie i powiększeniu. W 1821 r. pisano o niej, że miała dookoła galerię. Jej stan w 1824 r. był zły i zakonnicy podjęli próbę remontu. Ostatecznie, staraniem o. Piotra Kołaczkowskiego, ze składek wiernych i przy pomocy materialnej Ordynacji Zamojskiej (drewno z lasów ordynackich), w latach 1827-29 wybudowano nową kaplicę drewnianą, wzorowaną na poprzedniej. Była ona obszerna, posiadała ganki i tak jak poprzednie posadowiono ją na palach. W 1861 r. było w niej ocembrowane źródło oraz ołtarze i zapewne obraz św. Antoniego. Kaplica przetrwała do ob. czasów w niezmienionej postaci. Podczas gruntownego remontu, w latach 80. XX w., drewniane pale zastąpiono betonowymi. W 1987 r. na stawie wokół kaplicy urządzono betonową wysepkę, na której ustawiona została figura św. Antoniego.

Kaplica "na wodzie", po kościele ma największą rangę i jest najczęściej odwiedzana przez pielgrzymów. Pod kaplicą do dziś biją liczne źródła. Wodę ze źródeł wierni zabierają do domów. Przez całe lato kaplica stoi otworem. Z okazji odpustu na św. Antoniego, ale także Bożego Ciała i Zielonych Świątek, odprawiane są tu Msze święte i nabożeństwa.

[Źródło: Kawałko Danuta. Kaplice na źródłach (1), Zamojski Kwartalnik Kulturalny, 86-87 (1-2/2006) oraz Kaplice na źródłach (2), Zamojski Kwartalnik Kulturalny, 88-89 (3-4/2006)].
Opracowanie: Paweł Rydzewski /www.roztocze.horyniec.net