Roztocze Środkowe - Zwierzyniec

Charakterystyka ogólna

Położenie, ogólna charakterystyka

Zwierzyniec - miasteczko-ogród (3416 mieszkańców; stan na 30.09.2011 r.) położone na granicy Roztocza Środkowego i Zachodniego w dolinie Wieprza na wys. 225 m n.p.m. otoczone wzgórzami  wys. względnej do 100 m, na skraju lasów zwierzyniecko – kosobudzkich, tworzących  Roztoczański Park Narodowy – siedziba jego dyrekcji. Ośrodek turystyczny i  węzeł dróg lokalnych.

Od wielu lat jest ulubionym miejscem wypoczynku letniego osób z całej Polski.  Dawna siedziba zarządu dóbr ordynacji zamojskiej jest lubiana i często odwiedzana przez wczasowiczów i turystów  za swoją kameralność, ekologiczną gospodarkę oraz możliwość uprawiania aktywnej turystyki we wszystkich porach roku , w tym także rowerowej wytyczonym szlakiem do Florianki. Ze względu na swoje bogactwo kulturowe od lat zachwyca artystów malarzy z całej Polski, którzy przyjeżdżają tutaj na coroczne plenery malarskie.

Zwierzyniec otrzymał prawa miejskie w 1990 r. To miasto o dynamicznym życiu kulturalnym i naukowym. Turysta otrzyma tu interesującą ofertę wypoczynku i kontaktu z zupełnie bajeczna przyrodą Roztocza. Pobyt w Zwierzyńcu jest doskonałą okazją do aktywnego i atrakcyjnego spędzenia czasu.  W lecie można skorzystać z kąpieli na „Stawach Echo” i plażowania na „plaży – wydmie”,  malowniczo położonych wśród lasów Roztoczańskiego Parku Narodowego. W Zwierzyńcu działa też Zalew Rudka, gdzie można zażywać kąpieli słonecznych i wodnych  a także  skorzystać z wypożyczalni sprzętu pływającego. Zwierzyniec jest węzłem licznych szlaków pieszych  i rowerowych, dobrze oznakowanych i wyposażonych w infrastrukturę turystyczną ( tablice informacyjne, deszczochrony, stoły i ławki, śmietniki itp.),  prowadzących przez najpiękniejsze okolice i miejsca, nie tylko Roztoczu Środkowym.  Zimą szlaki wykorzystywane są jako trasy narciarskie. W mieście i okolicy działa kilka firm kompleksowo organizujących spływy kajakowe po rzekach Wieprz i Tanew. Jest też bogata oferta dla turystów preferujących aktywny wypoczynek a nawet poszukujących „mocnych wrażeń” ( kilka wypożyczalni rowerów, ShotPaintball, Bullet Paintball- organizacja gier paintball'owych, Bullet Parasailing - lot w wygodnej uprzęży -"siodełku", możliwość podziwiania z góry pięknych widoków i poczucie prawdziwej wolności podczas holowania, jazda konna, quady, imprezy plenerowe i wiele innych ciekawych przygód).  W lecie, miasto i okolice można zwiedzać korzystając z bryczek i pojazdów napędzanych elektrycznie a w zimie na saniach.
( Źródło: Strona internetowa Powiatu Zamojskiego  http://www.powiatzamojski.pl ).
( Źródło: Strona internetowa Miasta i Gminy Zwierzyniec http://www.zwierzyniec.info.pl/  ).

Okoliczne tereny nabył 19 czerwca 1593 r. kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski, jednak osada rozwinęła się dopiero pod koniec XVI w. Jej nazwa wywodzi się od dawnego „zwierzyńca” ze zwierzętami, ogrodzonego 30-kilometrowym parkanem, wokół którego wykopano fosę. Były tu żubry i łosie sprowadzone aż z dóbr Radziwiłłów w Puszczy Knyszyńskiej, a także jelenie, sarny, daniele oraz szczególna osobliwość: dzikie koniki leśne – tarpany.

Historia

Zaczęło się w roku 1593, kiedy Jan Zamoyski zakupił dobra szczebrzeszyńskie wraz z rozległą, piękną puszczą. W głębi wybudował willę z modrzewiowych bali na modłę włoską. W pobliżu urządzono rezerwat zwierzyny łownej, otoczony płotem o długości prawie trzydziestu kilometrów. Były w nim żubry, jelenie, sarny, łosie i dziki. Rezerwatem w latach 1598 – 99 zarządzał urzędnik ordynata, niejaki Jesiotrowski. Pomagali mu tak zwani leśni, natomiast mieszkańcy czterech wsi byli zobowiązani do różnych prac w rezerwacie, m.in. do służby strzeleckiej. Tę leśną rezydencję Zamoyskich coraz  częściej odwiedzali  znamienici goście, jak choćby już w czasach Jana Sobiepana, król Jan Kazimierz, który lubił tu polować. W dużym rezerwacie wydzielono rezerwat mały, „zwierzyńczyk”, dla oglądania i obserwacji zwierząt. Jeszcze w XVI w. jeńcy tatarscy i tureccy wykopali staw z trzema wyspami, zasilany wodą ze strumyka Świerszcz. Miejsce to upodobała sobie szczególnie żona Jana Sobiepana Zamoyskiego, sławna Marysieńka, późniejsza żona Jana III Sobieskiego, polska królowa. Na jednej z wysp urządziła nawet teatr, ale jedynym śladem jej obecności w tym miejscu jest pomnik ulubionego psa Marysieńki, na jednej z trzech wysp. W XVII w. w pobliżu rezerwatu istniała już osada myśliwska, od zwierzyńczyka nazwana Zwierzyńcem. W latach 1741 -1747 VII ordynat  Tomasz Antoni Zamoyski z żoną  Teresą Anielą z Michowskich ufundował na wyspie, w miejscu, gdzie znajdował się teatr Marysieńki, niewielki kościół w stylu późnego baroku p.w. św. Jana Nepomucena jako wotum za szczęśliwe narodziny syna Klemensa. Radykalne zmiany w rozwoju cichej, leśnej osady dokonały się w XIX w. za rządów XII ordynata Stanisława Kostki Zamoyskiego. Dla skuteczniejszego zarządzania ordynacją przeniósł on w 1821 r. siedzibę jej zarządu do Zwierzyńca. Zamierzone przez niego reformy zmierzały do podniesienia poziomu gospodarki i jej unowocześnienia. W 1803 r. powstała tu manufaktura produkująca narzędzia rolnicze i była to pierwsza w Polsce fabryka maszyn rolniczych. W 1805 roku ruszyła gisernia (specjalistyczny warsztat odlewniczy, zajmujący się odlewaniem z metalu gotowych wyrobów końcowych). W 1806 r. zbudowano murowany obiekt browaru, rozpoczęła produkcję fabryka mebli, wytwórnia waty itp. Zmienił się charakter Zwierzyńca  z osady letniskowej i myśliwskiej na fabryczną. Z tamtych lat pochodzą klasycystyczne obiekty, przeznaczone dla ordynackiej administracji.  Zadbano o estetykę osady. Nowo wznoszone domy mieszkalne i administracyjne lokalizowano w wydzielonych na ten cel ogrodach, które otaczano żywopłotem. Osada została zmieniona w jeden wielki ogród. Zasypano stare koryto rzeki Wieprz i urządzono w jego miejscu Ogród Skarbowy, dzisiejszy park miejski. Nic zatem dziwnego, że już na przełomie XIX i XX w. Zwierzyniec stał się modną miejscowością letniskową.  I taką pozostał do chwili obecnej.
Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość  i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).