Roztocze Środkowe - Tomaszów Lubelski

Zabytki

Kościół modrzewiowy, barokowy Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie. Odnajdziemy go na płd.- wsch. od rynku, w pobliżu szlaku zielonego. Budowę kościoła rozpoczęto w 1627 r. (a ukończono prawdopodobnie dwa lata później) z fundacji Tomasza Zamoyskiego. Obiekt przebudowano w 1727 r. staraniem Michała Zamoyskiego. Świątynia jest dwuwieżowa i trzynawowa. Na kartuszu na chórze umieszczono herb Zamoyskich. Bogate barokowe wyposażenie pochodzi z części dawnego kościoła trynitarzy. W drewnianym ołtarzu głównym znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej z Dzieciątkiem ( Maryja trzyma w prawej dłoni szkaplerz). Obraz ma ciekawą historię. Powstał w poł. XVII w., pierwotnie umieszczono go w kapliczce w miejscu, gdzie później powstał klasztor trynitarzy. Podczas ataków Szwedów kapliczka spłonęła, a obraz miał zabrać jeden ze szwedzkich żołdaków, który użył go ponoć jako podkładkę po siodło. Porzucony obraz odnalazły jednak mieszkanki Tomaszowa. Przechowywano go następnie w katedrze lwowskiej, potem ponownie w Tomaszowie (w kościele „na piaskach”), a w okresie wojny polsko – tureckiej w Zamościu. Stamtąd zabrano go – już na stałe – do Tomaszowa. W latach 1727 – 1783 opiekowali się nim oo. Trynitarze. Po kasacie zakonu cudowny obraz przeniesiono do modrzewiowego kościoła, w którym znajduje się do dziś. W 1994 r. odbyła się uroczysta koronacja obrazu. W dolnej części ołtarza głównego znajdują się relikwie patrona trynitarzy – św. Feliksa. W świątyni jest także sześć  ołtarzy bocznych. Obok kościoła drewniana dzwonnica wzniesiona w XVIII w. Przed murem okalającym świątynię – figura z XVII w. w formie przysadzistej kolumny zwieńczonej czworoboczną kapliczką. Za kościołem (100 m na wschód) ślady fosy i obwałowań. W 1910 r. świątynia cudem ocalała przed zniszczeniem. Powstał wówczas projekt wzniesienia na tym miejscu nowego kościoła, a stary miał być rozebrany. Do realizacji tego pomysłu szczęśliwie nie doszło. Duża w tym zasługa ówczesnego proboszcza, ks. Wiktora Czarkowskiego.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Cerkiew prawosławna – p.w. św. Mikołaja z 1890 r. (wg niektórych źródeł budowę ukończono dopiero w 1902 r. ), wzniesiona w pobliżu rynku w stylu cerkwi rosyjskich w miejscu wcześniejszej.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Herbaciarnia, tzw. Czajnia – znajduje się przy rynku, u wylotu ulicy prowadzącej do cerkwi. Jest to drewniany piętrowy budynek z 1895 r., wzniesiony z okrąglaków, na wzór drewnianych domów w płn. Rosji. Czajnię zbudowano z okazji koronacji cara Mikołaja II. Później był to dom teatralny a nawet dworzec autobusowy.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Kościół parafialny Najświętszego Serca Pana Jezusa (ul. Lwowska) – jego budowę rozpoczęto w 1935 r., a ukończono w 1949 r. We wnętrzu znajduje się barokowe wyposażenie z przełomu XVII i XVIII w. z kościoła parafialnego w Uhnowie ( obecnie na Ukrainie), a także ambona w kształcie łodzi z tamtejszej cerkwi.  W ołtarzu głównym umieszczono figurę Serca Pana Jezusa. Wewnątrz tablice: upamiętniająca żołnierzy Wojska Polskiego poległych podczas bitew o Tomaszów we wrześniu 1939 r., a także pamięci mjr. Zenona Jachymka  „Wiktora”, dowódcy Obwodu Tomaszów Lubelski AK.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Kaplica cmentarna Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1867 r., murowana. Znajduje się na cmentarzu nieopodal ul. Lwowskiej ( po lewej stronie w kierunku na Bełżec).   Została ona wzniesiona przez Karpińskich jako grobowiec rodzinny.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Ratusz – z pocz. XX w., murowany, gruntownie odnowiony w 1999 r. Jest to pierwszy ratusz w Tomaszowie, wcześniej takiej budowli tu nie było.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Figura św. Tekli -  z 1782 r., przy ulicy Kopernika ( mniej więcej na wysokości kościoła parafialnego Najświętszego Serca Pana Jezusa – prostopadła do ulicy Lwowskiej biegnie w kierunku wschodnim – przyp. Józef Grzesiuk). Takie figury wznoszono, aby ustrzec się zarazy.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

W płd. części rynku znajduje się głaz upamiętniający uchwalenie Konstytucji 3 Maja, a także konstytucji z 17 marca 1921 r., postawiony właśnie w 1921 r. Podobno pochodzi  z podtomaszowskiego „ Piekiełka”. Nieopodal głaz poświęcony „Solidarności”. Ponadto trzeba wspomnieć o tablicy na karcerze tomaszowskiego UB (tzw. Smoczej Jamie, ul.  Lwowska 62) i pomnikach Tadeusza Kościuszki i Józefa Piłsudskiego.

Interesujące jest też Muzeum Regionalne im. Janusza Petera (ul. Zamojska 2). W nim ciekawa ekspozycja regionalna, m.in. ewangeliarze cerkiewne z XIX w. i liczne eksponaty archeologiczne.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).