Roztocze Środkowe - Tomaszów Lubelski

Atrakcje turystyczne

Biała Góra - jest wzniesieniem o charakterze ostańcowym o wysokości 349 m n.p.m. położonym na płn. – wsch. od Tomaszowa  Lubelskiego ( pomiędzy Justynówką na płn. i  Majdanem Górnym na płd.). To najwyższe wniesienie Grzędy Sokalskiej, którym przebiega także dział wodny dorzecza Wieprza oraz Bugu i Tanwi. Z wierzchołka Białej Góry roztacza się rozległy widok. Na północy widoczna jest wieś Justynówka; dalej na północnym wschodzie dolina i źródliska rzeki Huczwy; na wschodzie porozcinany, z rzadka porośnięty lasami, płaskowyż; na południowym wschodzie masyw góry Kukiełkówki; na południu wzniesienie płaskowyżu Białej Góry a w dolinie Majdan Górny; na zachodzie zalesione pasmo płaskowyżu wznoszącego się na wysokość około 320 m.

W południowo-zachodnim, najwyższym punkcie Białej Góry widoczne są ślady wałów i fos – pozostałości grodu z XII-XIII wieku. Badania archeologiczne wykazały, że początki osadnictwa na Białej Górze sięgają VIII-IX wieku. Na przełomie XVII i XVIII wieku wzniesiono tu niewielki obiekt murowany, prawdopodobnie kaplicę. W miejscowych legendach powtarza się natomiast informacja o istniejącym tu niegdyś zamczysku Medno, zdobytym i zburzonym według jednych przez Szwedów, według innych przez Tatarów.

Na południowym stoku Białej Góry, pomiędzy Justynówką a Majdanem Górnym, znajduje się użytek ekologiczny o powierzchni ponad 33 ha, utworzony w 1996 r. Jest to zbiorowisko roślinności kserotermicznej (popularnie zwaną kresową) z licznymi gatunkami rzadkimi i chronionymi. Występuje tu między innymi wisienka karłowata, miłek wiosenny, len złocisty, zawilec wielkokwiatowy, powojnik prosty, ożota zwyczajna, ostrożeń panoński, oman wąskolistny i najrzadszy z nich starzec wielkolistny.

Na północnym stoku wzniesienia znajduje się orczykowy wyciąg narciarski. Jego długość wynosi 260 m. Długość zjazdu to 400 m, przy różnicy wzniesień 70 m. U podnóża Białej Góry przebiega pieszy szlak historyczny (70 km), oznakowany kolorem zielonym. Szlak prowadzi z Tomaszowa Lubelskiego przez Wieprzów, Rachanie, Wożuczyn, Tyszowce, Czermno do Turkowic. Na jego trasie zobaczyć możemy m.in. rezerwat geologiczny "Piekiełko", pozostałości zamku Cetnerów w Rachaniach, ruiny pałacu w Wożuczynie oraz grodzisko Czerwień.
(Źródło:  Strona internetowa Lokalnej Organizacji Turystycznej  „Roztocze” z/s w Tomaszowie Lubelskim  http://www.roztoczewita.pl  ).

Biała Góra (punkt widokowy, stanowisko archeologiczne, źródła Huczwy)– masyw rozciąga się na płn. – wsch. od Tomaszowa  Lubelskiego ( pomiędzy Justynówką na płn. i  Majdanem Górnym na płd.).  Wyniosłości  dodają mu strome ściany wynikające z dużych różnic wysokości względnej sięgające kilkudziesięciu metrów. Otaczające doliny i jary „podwyższają” wzniesienie. Zachodni skraj wzniesienia (349 m n.p.m.) należy do najwyższych na Grzędzie Sokalskiej. Wał wzniesienia rozciągnięty jest  w kierunku wschodnim, gdzie stopniowo obniża się. Jest dział wodny Wieprza i dopływów Bugu. Szczególnie imponujący jest widok z płn. skłonu. Wzniesienie opada tu stromo, miejscami wręcz pionowo, fragmentami urwiście, ku dolinie rzeki Huczwy – tu tryskają jej źródła. Nad rzeką położona jest wieś Justynówka. Wysokość względna od dna doliny wynosi ok. 100 m. Na płn. – zach. widoczna jest wieś Górecko i pojedyncze zabudowania Majdanka, dalej horyzont zasłania kolejny garb Grzędy. Posuwając się szczytem wzniesienia na wschód możemy obejrzeć rozległą panoramę urozmaiconej doliny Huczwy  oraz rozciągające się nad jej brzegami wsie: Podhorce, Typin, Nowa Wieś. W Typinie,  nad rzeką duży kopiec  zw. Mogiłą oraz nieco dalej, w lewo od zabudowań – kolejny o średnicy 20 m i wysokości 4 m. Szereg podobnych znajduje się wzdłuż doliny Huczwy na długości ponad 20 km.  Sypane są tak, ze z każdego widać poprzedni i następny. Niestety, nie są zbadane. Sadzi się, że należy je wiązać nie ze średniowiecznym osadnictwem Grodów Czerwieńskich, które zajmowały te terytoria, lecz ze znacznie wcześniejszym. Z grodami łączy się natomiast krótkotrwałe osiedle z XII – XIII w. na zachodnim cyplu Białej Góry. Jego śladem są nikle zarysowane wały obronne od wschodu i południa. Przebadane zostało w 1970 r. przez Andrzeja Hunicza z lubelskiego oddziału Pracowni Konserwacji Zabytków. Natrafiono też na ślady małego obiektu murowanego z XVII – XVIII w., znaleziono ponadto topory kamienne i odłamy różnorodnej ceramiki, co świadczy, że Biała Góra była penetrowana od wieków. Kredowe zbocza Białej Góry od płd. i płd. – zach. porastają krzaki i rośliny stepowe, jak miłek wiosenny, wiśnia karłowata, len złocisty, turzyca niska i inne. Legenda głosi, że na szczycie Białej Góry stał potężny zamek z kościołem o nazwie Medno, zniszczony przez Szwedów, według innej wersji przez Tatarów w sposób podobny jak „Zamczysko” koło Suśca ( najeźdźcy wyłapali żyjące w zamczysku gołębie i dali im groch maczany w okowicie; „znieczuliwszy”  ptaki przywiązali do nich podpalone hubki; gołębie wróciły na zamek i wznieciły pożar i miasto spłonęło). Inna legenda mówi o niezwykle silnym źródle, które tak mocno biło ze szczelin na stoku, że „aż huczało”. Ponieważ zalewało okoliczne pola, ludzie z wielkim trudem je zasypali. Po pewnym czasie źródła Huczwy pojawiły się nieco dalej na wschód, już nie tak obfite.
(Źródło: Wójcikowski Włodzimierz, Paczyński Ludwik: Roztocze. Przewodnik. Wydawnictw „Sport i Turystyka”, Warszawa 1997).

Biała Góra k. Tomaszowa Lubelskiego - Kompleks Rekreacyjno – Sportowy ( stok narciarski) - w dniu 4 lutego 2012 r. otwarto Kompleks Rekreacyjno-Sportowy "Biała Góra".W skład kompleksu wchodzą:

- wyciąg talerzykowy dla dorosłych z trasą zjazdową średnio trudną o długości ok. 360 m przy różnicy wzniesień około 70 m.,

- wyciąg do nauki jazdy na nartach, przeznaczony głównie dla dzieci i początkujących narciarzy o długości około 80 m przy bardzo łagodnym nachyleniu stoku,

- kompleks jest wyposażony w: sztuczne naśnieżanie, oświetlenie obydwu tras, wysokiej klasy ratrak, sklep z najnowszym sprzętem narciarskim, wypożyczalnię sprzętu sportowego, serwis narciarsko-snowboardowy oraz gastronomię.

Ośrodek należy do stowarzyszenia Polskie Stacje Narciarskie i Turystyczne.
(Źródło:  Strona internetowa UM Tomaszów Lubelski  http://www.tomaszow-lubelski.pl ).

Piekiełko – niewielki, o pow. 1,24 ha rezerwat geologiczny (ścisły), położony na płd. wsch.  w odległości około 4 km od Tomaszowa Lubelskiego. Utworzony został w 1962 r. Znajduje się tam 68 głazów o różnej wielkości. Największe osiągają obwód do 10m. Nazwę tego miejsca wyjaśniają legendy. Jest ich wiele, bo miejsce nadzwyczajne i wszystkie łączy postać diabła, stąd „Piekiełko”.
(Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość  i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).

Rezerwat geologiczny „Piekiełko” – utworzono w 1962 r. na powierzchni 1,24 ha. Jest to rezerwat ścisły (jest objęty ochroną zgodnie z Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (Mon. Pol. Nr 60, z dn. 18 lipca 1962 r. póz. 287). Z treści tego zarządzenia wynika, że celem utworzenia rezerwatu było zachowanie "ze względów naukowych i dydaktycznych dużego skupienia głazów narzutowych, przeniesionych przez lodowiec, o wyjątkowo dużych rozmiarach"). Wśród sosnowego zagajnika ukrytych jest 68 niezwykle twardych i odpornych na wietrzenie głazów, częściowo tkwiących w ziemi. Najnowsze badania sugerują, że to fragmenty miejscowych piaskowców krzemionkowych, choć niektórzy utrzymują, iż zostały one przyniesione przez lodowiec. Największy głaz ma następujące wymiary: długość 3,3 m; szerokość 2,5 m; wystaje ponad ziemię na wysokość 1,5 m, a w podłożu tkwi na głębokość 1 m. Archeolodzy sugerują, że w okresie wczesnośredniowiecznym było to miejsce kultu. Być może właśnie z nim należałoby tajemnicze miseczkowate zagłębienia w głazach dochodzące wymiarami do 25 x 25 cm, czy też jeszcze dziś wyraźny wał ziemny. 
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Wieprzowe Jezioro (źródła Wieprza) – położone jest nieopodal Wieprzowa Tarnawackiego, ok. 5 km na płn. od Tomaszowa Lubelskiego po prawej stronie drogi krajowej Nr 17. Wieprz to prawy dopływ Wisły, płynie z Roztocza przez Wyżynę Lubelską, Polesie Lubelskie, Nizinę Południowopodlaską na Nizinę Środkowomazowiecką; długość 303 km, powierzchnia dorzecza 10 415 km2; Wieprz wypływa na Roztoczu Środkowym, na wysokości 273 m n.p.m., wśród bagnistych łąk, z Jeziora Wieprzowego w Wieprzowie Tarnawackim (rezerwat - Tarnawatka Tartak - Źródło: Strona internetowa  http://www.rzekipolski.info).

Jezioro Wieprzowe – to obecnie jezioro raczej już tylko z nazwy. Miejsce jednak szczególne, bo kojarzone ze źródłami jednej z najważniejszych rzek Lubelszczyzny, którą jest Wieprz. A czemuż ta rzeka tak się właśnie nazywa? Legenda mówi, że dawno temu pewien opasłygospodarski wieprz zaczął w tym miejscu ryć ziemię. Czynił to z iście świńską pasją tak, że niebawem wykopał dość pokaźną jamę, z której niespodziewanie trysnęła woda.  Przerażone zwierzę rzuciło się do ucieczki. Woda tymczasem cały czas wypływała, pojawił się strumyczek, aż w końcu duża, znana nam do dziś rzeka. A że to wszystko sprawka wieprza, to i rzekę tak właśnie nazwano. Inna rzecz, że jest taki stary indoeuropejski zwyczaj, który nakazuje rwące rzeki nazywać imionami dzikich samców: byka, knura a nawet wilka.
(Źródło: Wójcikowski Włodzimierz, Paczyński Ludwik: Roztocze. Przewodnik. Wydawnictw „Sport i Turystyka”, Warszawa 1997).

Rezerwat „Skrzypny Ostrów” - rezerwat częściowy, florystyczny , o powierzchni  1,77 ha utworzony w 1967 r.  zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 7 października 1967 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody M.P. z 1967 r. Nr 61 poz.291. Utworzony w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu starego lasu mieszanego naturalnego pochodzenia ze stanowiskiem modrzewia polskiego. Leży w nadleśnictwie Tomaszów Lub, w pobliżu siedziby leśnictwa Skrzypny Ostrów (2km), w gminie Tarnawatka. Modrzew polski jest endemicznym polskim gatunkiem występującym licznie tylko w Górach Świętokrzyskich. Ubogie jego stanowiska rozsiane są głównie w pasie Wyżyn Środkowopolskich. Tak więc znajdujące się tu skupisko modrzewia jest stanowiskiem kresowym, jednym z najdalej wysuniętych na wschód. Liczy 18 modrzewi o obwodach od 32 do 92 cm i wysokości od 29 do 36 m. Jest zagrożone sukcesją buczyny, ponieważ obecne warunki siedliskowe znacznie utrudniają naturalne odnowienia. Dopiero w roku 1990 r.  po raz pierwszy w historii rezerwatu, zaobserwowano naturalne odnowienia modrzewia, co daje nadzieję na zachowanie go w rezerwacie. Rezerwat położony jest w obrębie kompleksu leśnego Werechanie. W drzewostanie przeważają: buk pospolity, dąb szypułkowy i sosna pospolita, w domieszce występuje: osika, grab zwyczajny, jodła pospolita i brzoza brodawkowata. Na wschód od rezerwatu  przebiegają granice naturalnego, gromadnego zasięgu jodły (w odległości ok. 3 km) i buka (ok. 15km).
(Źródło:  Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“JEDLINA“ - użytek zlokalizowany w miejscowości Potoki, w gminie Lubycza Królewska, w Nadleśnictwie Tomaszów Lub. Powierzchnia 13,92 ha. Celem ochrony jest zachowanie drzewostanów jodłowych i bukowo-jodłowych o charakterze zbliżonym do naturalnego, położonych przy północno-wschodniej granicy ich zasięgu występowania w Europie. Występuje tu ponad 100-letni drzewostan jodłowy.
(Źródło:  Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“PRZECINKA” - rezerwat leśny, o powierzchni 32,91 ha, utworzony w 1998 roku w miejscowości Werechanie, w gminie Rachanie. Utworzony celem ochrony pozostałości kompleksów starodrzewia bukowego z licznymi sędziwymi o okazałych rozmiarach drzewami, ok. 10 km poza absolutną granicą jego zasięgu. Największe kresowe stanowisko tego gatunku.
(Źródło:  Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“JAŁOWCE“ - użytek zlokalizowany w miejscowości Huta Lubycka, w gminie Lubycza Królewska, w Nadleśnictwie Tomaszów Lub. Powierzchnia 35,07 ha. Ochroną objęte halizny i płazowiny porośnięte w około 70% jałowcem pospolitym, często pomnikowych wymiarów (do 7 m wysokości i 40 lat).
(Źródło: Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“MACHNOWSKA GÓRA“ - Użytek zlokalizowany w gminie Lubycza Królewska na północno-zachodnim stoku Machnowskiej Góry. Powierzchnia 25,30 ha. Ochroną objęte stanowisko roślinności kserotermicznej – florystyczna ostoja genowa.
(Źródło: Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“ŻURAWCE“ - użytek zlokalizowany na północno-zachodnim stoku Machnowskiej Góry w gminie Lubycza Królewska. Powierzchnia 3,45 ha. Ochroną objęte stanowisko roślinności kserotermicznej – florystyczna ostoja genowa.
(Źródło: Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl).

“KORHYNIE“ - użytek zlokalizowany na granicy gmin Jarczów i Lubycza Królewska na lewym zboczu doliny Sołokiji. Powierzchnia 5,74 ha. Ochroną objęte zbiorowiska roślinności kserotermicznej z bardzo bogatym stanowiskiem obuwika.
(Źródło:  Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“STAWY W TARNAWATCE“ - użytek zlokalizowany w gminie Tarnawatka. Powierzchnia 500ha. Ochroną objęty kompleks stawów – ostoja fauny wodno-błotnej.
(Źródło:  Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).

“LAS LIPOWY W UROCZYSKU BUKOWIEC”

Rezerwat leśny częściowy o powierzchni 12,41 ha, utworzony w 1967 r. w pobliżu miejscowości Kolonia Hopkie, w gminie Jarczów, w nadleśnictwie Tomaszów Lubelski. Utworzony został, celem zachowania fragmentu naturalnego lasu lipowego. Jeszcze na początku XX wieku gatunkiem panującym na obszarze obecnego rezerwatu był dąb, zaś domieszkę stanowił buk, lipa i grab. Silne mrozy zimą 1928/1929 r. spowodowały bardzo duże szkody w drzewostanach dębowych, ucierpiał również buk. Usunięto wówczas ponad 300 drzew. Taka sytuacja stworzyła warunki do rozwoju lipy, która w warunkach bardzo żyznego siedliska weszła w górne piętro stając się gatunkiem dominującym. Pojedyncze jej egzemplarze osiągają tu 100 cm obwodu (pomiar w pierśnicy, to znaczy na wysokości 1,3 m) i 29 m wysokości. Dąb jest obecnie w rezerwacie gatunkiem ustępującym, bardzo słabo odnawiającym się wskutek zacienienia. Kilka drzew ma charakter pomnikowy i osiąga 120 cm w pierśnicy oraz 29 m wysokości. Znaczny udział w drzewostanie rezerwatu ma buk, który miejscami tworzy piętro podokapowe, miejscami zaś jest gatunkiem współpanującym. Buk występuje na obszarze całego rezerwatu wykazując dużą dynamikę rozwoju i wytrzymując konkurencję grabu. Odnawia się w sposób naturalny. Około 10 buków ma charakter pomnikowy, osiągając 86-112 cm w pierśnicy i wysokość 28-35 m. W domieszce występuje również sosna, brzoza, wierzba, klon pospolity, jawor, osika, czereśnia i wiąz (górski i polny). Z roślin chronionych na terenie rezerwatu występują: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, lilia złotogłów, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata i gnieźnik leśny.
(Źródło:  Strona internetowa Powiatu Tomaszowskiego  http://www.powiat-tomaszowski.com.pl ).