Roztocze Środkowe - Tomaszów Lubelski
Cmentarzysko Herulów
Ulów – wieś położona na zach. od Tomaszowa Lubelskiego; założona na terenie Ordynacji Zamojskiej wśród lasów na obszarze dóbr Hucisko. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1676 r. Wieś słynęła z wielu pasiek. Niedawno oddano tu Wiejskie Centrum Szkolenia i Wspierania Rolników, którego siedziba mieści się w starej chacie stanowiącej swoisty skansen pełen dawnego oryginalnego wyposażenia. W 2002 r. koło Ulowa odkryto cmentarzysko pozostawione przez lud Herulów. Była to sensacja archeologiczna, bowiem śladów bytności tego ludu w Europie Środkowej do tej pory nie odnaleziono. Herulowie to lud pochodzący ze Skandynawii, który w ślad za Gotami migrował na obszarze Europy. Dokładniej Herulowie to plemię wywodzące się z terenów dzisiejszej południowej Szwecji. W III w. n.e. wraz z innymi ludami germańskimi wędrowało na południe Europy.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).
Co ciekawe, walczyli oni niemal ze wszystkimi ludami, jakie napotkali na swojej drodze. Cmentarzysko z Ulowa datuje się na V w., sto lat później Herulowie powrócili do Skandynawii. Odkryte stanowisko jest jednym z miejsc, które zamieszkiwali na obszarze naszego kraju. Badania wykopaliskowe prowadzone są przez archeologów i studentów Uniwersytetu Marii Skłodowskiej – Curie w Lublinie. Badania odkrywkowe wskazują na występowanie 2 osad (o powierzchni 7 i 13 ha) i cmentarzyska o pow. ok. 0,5 ha, które jest miejscem pochówku blisko 0,5 tysiąca osób. Jest to pierwsze udokumentowane stanowisko Herulów na terenie naszego kraju. W trakcie prowadzenia badań znajdowane są biżuteria, szkło, rzymskie monety i ceramika.
(Źródło: Mandziuk Agnieszka: Dziedzictwo historyczne lasów na przykładzie Nadleśnictwa Tomaszów.Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 1 (26 / 2011); Strona internetowa http://cepl.sggw.pl ).
„Wśród cieni Herulów” spod Ulowa
Prace wykopaliskowe na dawnym cmentarzysku ludu Herulów położonym w sąsiedztwie Ulowa są prowadzone mgr Barbarę Niezabitowską – asystentkę prof. A. Kokowskiego wraz z 25-osobową grupą studentów Wydziału Archeologii UMCS. W wyniku dotychczasowej eksploracji odkryto na głębokości 1,20 - 0,70 m 84 groby ciałopalne zawierające w większości wyposażenie zmarłych oraz groby szkieletowe (4). W odkrytych pochówkach natrafiono na resztki ceramiki, spinki, paciorki, sprzączki, elementy naszyjników oraz nadspodziewanie dużą ilość szkła. Obok grobów Herulów znaleziono ślady pochówków z okresu neolitu (ok. 2300 lat p.n.e.). Na niezwykle cenne znalezisko natknięto się w jednym z grobów szkieletowych. Była to stela kamienna z rytami wykonanymi ręką ludzką o nieznanym jeszcze znaczeniu a także odkryto wyraźne pozostałości stosów pogrzebowych - drewnianych rusztowań, na których palono zwłoki zmarłych. Cmentarzysko Herulów - położone wokół kurhanu, zostało namierzone przez poszukiwaczy militariów, którzy z kolei wskazali je dyrektorowi Muzeum w Tomaszowie Lubelskim, E. Hanejko wraz z przekazaniem pozyskanych tam znalezisk, w tym monety rzymskiej z wizerunkiem cesarzowej Faustyny Młodszej. Znaleziska te, obejrzane przez prof. Kokowskiego wywarły prawdziwy szok i bulwersują do dziś cały świat naukowy Europy swym znaczeniem. Są nadal bardzo silnym źródłem presji archeologów i historyków Szwecji, Danii, Norwegii, Finlandii, Niemiec i innych krajów, którzy domagają się szybkiego ujawnienia i ogłoszenia wyników bieżących badań, zorganizowania wystawy znalezisk, konferencji i sympozjów. Stanowisko pod Ulowem jest jak dotąd jedynym świadczącym o pobycie tego ludu na terenie Polski w wędrówce z południa Europy do Skandynawii. Wcześniejsze odkryto tylko w miejscowości Blučin na Morawach, skąd Herulowie dotarli pod obecny Ulów w liczbie kilku tys. osób zajmując teren osadniczy o pow. ok. 17-20 ha. Zachowane tu ślady osadnictwa paleolitycznego, pobytu Herulów a następnie plemion słowiańskich aż do okresu staropolskiego, świadczą dobitnie o wyjątkowej atrakcyjności tego terenu, ale też implikują prowadzenie dalszych badań zaplanowanych na szereg dziesiątków lat. Znaleziska pozyskane na stanowisku archeologicznym pod Ulowem, mimo że prace prowadzone są tu dopiero drugi sezon, zostały wystawione na najbardziej prestiżowej wystawie w Niemczech, przygotowanej kosztem 3,5 mln euro, wchodząc w ten sposób od razu przebojem do fachowej literatury o światowym zasięgu i znaczeniu, budząc uzasadnione zainteresowanie i sensację. Wystawa w Bevern, zorganizowana za 8 lat poświęcona będzie wyłącznie Herulom i wówczas należy się spodziewać, że wyniki prowadzonych dziś badań zaświecą pełnym blaskiem, nazwa wsi Ulów będzie odmieniana we wszystkich językach świata a być może o Tomaszowie będzie się mówić i pisać, że leży ..... koło Ulowa (!), bo taki będzie wówczas prestiż tego odkrycia i ekspozycji. Odkrycia, które dotychczas nie mają analogii, jeśli chodzi o znaczenie i zakres badań. W najbliższym czasie zamierzenia idą w tym kierunku, by podjąć badania sondażowe kurhanu, gdzie być może znajduje się pochówek księcia lub wodza Herulów a następnie prace wykopaliskowe przesuną się do części osadniczej. Obecnie ponad 20% eksponatów działu archeologicznego Muzeum w Tomaszowie Lubelskim a nawet więcej pochodzi z wykopalisk z Ulowa, zaś po zakończeniu opracowywania liczba ta wzrośnie do 30%, co zapewne wymusi wyodrębnienie tematyki Herulów z pozostałych zbiorów i doprowadzi do utworzenia odrębnej ekspozycji. Dyrektor Muzeum E. Hanejko rzucił myśl turystycznego wykorzystania okolic Ulowa, którego jedną z atrakcji byłyby prowadzone tu badania archeologiczne, zbiory regionalne szkoły, efekty działalności Wiejskiego Centrum Szkolenia i Wspierania Rolników, imprezy organizowane przez zespół „Prząśniczki” itp.
(Źródło: Strona internetowa serwisu www.tomaszow.lub.pl).
