Roztocze Środkowe - Susiec

Charakterystyka ogólna

Susiec (dawniej Suszec) – słowo to odnosi się do suchego, piaszczystego miejsca. Prawdopodobnie ma ono także związek z jedną z wcześniejszych nazw pobliskiego Potoku Łosinieckiego - Szuskiem. Wieś leży w powiecie tomaszowskim pośród piaszczystych wydm na wysokości około 260 m n.p.m. w pobliżu południowej krawędzi Roztocza Środkowego na pograniczu z Równiną Biłgorajską.

Niegdyś tereny te należały do starostwa zamechskiego. Zostało ono oddane w dzierżawę  (wraz ze starostwem krzeszowskim), Janowi Zamoyskiemu przez króla Zygmunta III Wazę. Niebawem popierający króla hetman wielki koronny Jan Zamoyski odparł pod Krakowem, a następnie pokonał w bitwie pod Byczyną w 1588 r. arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, który uzurpował sobie prawo do polskiego tronu. Król w podzięce za udzielone wsparcie oddał wtedy Zamoyskim wspomniane wyżej starostwa na własność. Wówczas był tu jeszcze  tylko zwarty bór. Pierwsze informacje o zasiedleniu pochodzą z 1582 r. i odnoszą się do młynów Sikliwców i Świdów postawionych na płynącym w pobliżu Potoku Łosinieckim. Potok ten na przestrzeni dziejów zwany był Kuryłówką, Szuskiem, Wełniaczką, Wojniaczką i Rybnicą (tak nazywa się obecnie pobliska wieś).  Z 1643 r. pochodzi zapis o młynie na Jeleniu, wtedy zwanym Wieluńką. W tymże roku III ordynat Jan ”Sobiepan” Zamoyski zezwolił na przeniesienie na uroczysko Susiec  huty wypalającej żelazo z rud darniowych. Poprzednio znajdowała się ona w Szarowoli pod Tomaszowem Lubelskim.  Z 1748 r. pochodzi zapis o wsi Skwarki, wtedy zwanej Skwarnikami ( nazwa nawiązuje do gorąca panującego w hucie; wieś obecnie połączona z Suścem). Na początku XVIII w. ordynat Tomasz Zamoyski sprowadził tutaj unickich mnichów reguły św. Bazylego. Dla nich, na pobliskim wzniesieniu zwanym obecnie Kościółkiem, zostały postawione cerkiew i monastyr. W 1791 r. utworzono hutę szkła Par w miejscu dzisiejszej wsi Paary. Powstały 4 młyny, folusz, 4 karczmy i browar w Rybnicy (dawniej Ruda Rybnicka, Huta Rybnicka). Par wraz z Rybnicą i Suścem ( wspominano także Hutę Susiecką) stanowił jeden z największych ośrodków metalurgicznych ordynacji w XVIII w. , trwający w dobrej kondycji do początku XIX w. Tutaj wykonano wyposażenie dla hamerni (czyli kuźnicy przerabiającej żelazo uzyskane w hucie) nad Sopotem.  Około  1800 r. w Suścu powstał drewniany kościół,  pół wieku później zastąpiony przez murowany.  Okolice Suśca były użytkowane rolniczo, piaszczysta ziemia nie jest jednak tak urodzajna. Relacja z XIX w. podaje, że … „okolica wsi lesista (przeważnie lasy sosnowe), grunt po części piaszczysty, po części kamienisty. Włościanie, pomimo nieurodzajnej gleby, hodują wiele bydła i owiec, dzierżawiąc od Ordynacji leśne pustki i łąki. Przy tym trudnią się hodowlą pszczół i posiadają bogate pasieki”… Z powodu zakończenia pracy przez miejscowe zakłady metalurgiczne, w 1830 r. znaczna część mieszkańców została przeniesiona do nowo powstałej wsi Zamiany pod Tomaszowem Lubelskim. Wg spisu z 1880 r. było tu 559 mieszkańców (49 grekokatolików), a w 1921 już 940 ( w tym 28 grekokatolików i 15 Żydów).
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Susiec dzisiaj

Susiec -  znana miejscowość  wypoczynkowo- letniskowa położona  w powiecie tomaszowskim pośród piaszczystych wydm na wysokości około 260 m n. p. m. w pobliżu południowej krawędzi Roztocza Środkowego na pograniczu z Równiną Biłgorajską. Na południe od miejscowości rozciąga się Puszcza Solska,  jeden z największych zwartych kompleksów leśnych w Polsce. W  1988 r. na tym obszarze utworzono Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej,  którego celem ochrony jest zachowanie unikalnych walorów przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych Roztocza oraz Puszczy Solskiej, a w szczególności zwartych kompleksów leśnych o charakterze puszczańskim (bory sosnowe, bory bagienne i wilgotne) z charakterystyczną florą i fauną, a także bogactwa krajobrazowego dolin rzek tworzących przełomy zwane „szumami” lub „szypotami” w strefie krawędziowej Roztocza i Kotliny Sandomierskiej, jak również kompleksy piaszczystych wydm. Cały obszar Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej należy do zlewni Tanwi, która jest główną rzeką Parku. Ze względu na duże różnice wysokości rzeki mają charakter górski, płyną wartko wąskimi i głębokimi dolinami. Tanew wraz z dopływami (Sopot, Jeleń, Szum, Niepryszka), przecinając strefę krawędziową, tworzy doliny przełomowe. W strefie wzgórz krawędziowych potoki wcinają się głęboko w podłoże i rozcinają pokrywę aż do skały litej. W korytach rzek odsłonięte zostały progi skalne tzw. „szypoty”. Na krótkim potoku  Jeleń, który wypływa „Morskiego Oka”  w Suścu i wpada do Tanwi znajduje się największy na terenie Roztocza wodospad, którego próg wapienny ma 1,5 m wysokości. Na odcinku Tanwi, między ujściem Potoku Łosinickiego a ujściem Jelenia, na niewielkim 400 m odcinku znajdują się 24 progi. Jest to najpiękniejszy fragment doliny Tanwi, unikalny w skali kraju. Utworzono tu rezerwat „Nad Tanwią” ( na południe od Suśca). Poza tym na  terenie gminy Susiec znajdują się liczne pomniki przyrody, oczka wodne oraz śródleśny zalew w Majdanie Sopockim. Niezwykłym i bogatym jest tutaj świat roślinny i zwierzęcy.

Tutejszy klimat ma ostre, kontynentalne cechy. Lata są bardzo gorące i suche, zimy mroźne i śnieżne. Jest to region o największym nasłonecznieniu w kraju. Szczególne walory środowiska naturalnego nieskażone przez przemysł, czyste rzeki, lasy i powietrze tworzą specyficzny mikroklimat sprzyjający turystyce.

Przez Susiec przebiegają liczne szlaki turystyczne (piesze i rowerowe) oraz ścieżki dydaktyczne i spacerowe z infrastrukturą w postaci deszczochronów, ławek i stołów oraz tablic informacyjnych. Na Tanwi organizowane są spływy kajakowe. Szczególnie sprzyjające warunki są do uprawiania turystyki rowerowej. Działają tu liczne wypożyczalnie rowerów.

Susiec posiada dobrze rozwiniętą bazę noclegową o zróżnicowanym standardzie, a w licznych prywatnych stołówkach można spróbować regionalnej kuchni.

W Suścu i gminie (Ciotuszy Starej, Majdanie Sopockim, Rybnicy) jest ponad trzydzieści gospodarstw oczekujących na gości, preferujących wypoczynek w intymnej domowej atmosferze. Większość z nich przez wiele lat specjalizuje się w tej formie organizacji wypoczynku dla wczasowiczów – mają więc doświadczenie i potrafią sprostać nawet wybrednym oczekiwaniom turystów w dowolnej porze roku. Domowa kuchnia, atrakcyjne wycieczki, spotkania z miejscową kulturą i historią – przyciągają coraz więcej chętnych, dlatego agroturystyka rozwija się w tej gminie dość dynamicznie. Tym, którzy spóźnią się z rezerwacją miejsc w rodzinnych pensjonatach, większe ośrodki wczasowe oferują wygodne spanie, atrakcyjny wypoczynek i zdrowe smaczne posiłki w dogodnych cenach.

Warto wspomnieć o Transgranicznym Festiwalu Pieśni o Roztoczu, organizowanym w połowie wakacji. Ponadto w budynku Gminnego Ośrodka Kultury jest Muzeum Wsi Susieckiej. Z Suśca pochodzi Sylwester Chęciński, reżyser słynnej komedii „Sami Swoi”.
(Źródło: Strona internetowa Gminy Susiec www.susiec.pl).
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).
(Źródło: Strona internetowa  Artura Pawłowskiego www.roztocze.pol.lublin.pl ).