Roztocze Środkowe - Krasnobród

Charakterystyka ogólna

Krasnobród – miasto turystyczno – letniskowe w powiecie zamojskim,  posiadające status uzdrowiska ( od 2002 r.), położone w dolinie Wieprza na wysokości ok. 250 m n.p.m. ( ponad 3 tys.  mieszkańców), przy dawnym trakcie z Krakowa do Kijowa. Rozciąga się na długości ok. 5 km wzdłuż doliny Wieprza. Jest otoczone wokół wzniesieniami, których kulminację stanowi Chełmowa Góra ( 336 m n.p.m.). Obok centrum zasadnicze części stanowią: Podzamek i Podklasztor. Węzeł dróg lokalnych.

Miasto i Gmina Krasnobród zajmuje powierzchnię 125 km2, którą zamieszkuje 7,5 tysiąca osób. Siedzibą gminy jest położone w kotlinie rzeki Wieprz liczące 3 tysiące mieszkańców miasteczko Krasnobród. Miejsce, które zachwyca bogactwem i dostojeństwem przyrody. Zauracza przezroczystością powietrza, przeróżną wonią lasu i bujną zielenią. Przyroda i zabytki tworzą tu niczym nie zmąconą harmonię. XVII-wieczny pałac Leszczyńskich, położony w malowniczej dolinie rzeki Wieprz, przywodzi na myśl bogatą w wydarzenia historię Krasnobrodu. Barokowy kościół podominikański nie tylko cieszy oko znawców sztuki architektonicznej, ale przede wszystkim jest miejscem, do którego od setek lat zdążają pielgrzymi. Kaplica „Na Wodzie” wciąż nie przestaje zadziwiać. Tak jak niegdyś Jan III Sobieski, tak dziś rzesze pielgrzymów przybywają tu, by zaczerpnąć wody z cudownego źródła. A Święty Roch od wieków sprawuje władzę w dolinie pachnącej żywicą. Do jego drewnianej, iście zakopiańskiej, kaplicy ciągną latem ci, którzy chcą tu strzepnąć z siebie kurz codzienności. Bo lato to taka piękna, dojrzała pora roku, która jak żadna inna odkrywa uroki Krasnobrodu. Krasnobród posiada niezaprzeczalne walory klimatyczne, które stanowią o jego dużej atrakcyjności, jako miejscowości wypoczynkowo-wczasowej i uzdrowiskowej. Przyjeżdżający latem wypoczywają nad zalewem, korzystają ze ścieżek spacerowych i rowerowych wytyczonych wśród lasów sosnowo-jodłowych i bukowych. W sezonie zimowym na Chełmowej Górze działa wyciąg narciarski (długość stoku wynosi około 350m). Niepowtarzalną atrakcją zimową Krasnobrodu są kuligi. Krasnobród posiada doskonałe warunki do uprawiania łowiectwa i wędkarstwa. Region gminy jest w szczególny sposób chroniony, gdyż jego tereny przylegają do Roztoczańskiego Parku Narodowego. Na terenie gminy utworzony jest także Krasnobrodzki Park Krajobrazowy. Czyste, ekologiczne powietrze sprzyja lecznictwu. W Krasnobrodzie funkcjonuje Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im. Janusza Korczaka, gdzie leczone są choroby górnych dróg oddechowych oraz schorzenia narządów ruchu.

W ośrodkach wypoczynkowych, pensjonatach, kwaterach prywatnych, agroturystycznych i domkach campingowych znajduje się ponad 1800 miejsc noclegowych.
(Źródło: Strona internetowa Powiatu Zamojskiego  http://www.powiatzamojski.pl ).
(Źródło: Strona internetowa Miasta i Gminy Krasnobród  http://www.krasnobrod.pl ).

Jego herbem jest złota litera K na czerwonym polu.  Nazwa odnosi się najprawdopodobniej do dwóch słów: „krasny” – piękny i „bród” – dogodna przeprawa przez rzekę.  Data założenia osady nie jest znana, prawdopodobnie nastąpiło to w połowie XVI w. Pierwszymi znanymi właścicielami byli Lipscy. W 1576 r. (choć niektórzy podają 1572) Krasnobród otrzymał prawa miejskie od króla Zygmunta III Wazy, z czym wiązało się prawo do sześciu jarmarków rocznie i cotygodniowego targu. Kolejnymi właścicielami były rody Leszczyńskich, Tarnowskich, potem Jackowskich, a pod koniec XIX w. Fudakowskich. Warto podkreślić, że miasta nigdy nie udało się pozyskać Zamoyskim, co w tej okolicy było swoistym ewenementem. Wiek XVII w Polsce to czas zetknięcia katolicyzmu z protestantyzmem. W 1585 r. Leszczyńscy założyli w Krasnobrodzie zbór kalwiński. W 1639 r. obradował tu Synod Kalwinów Małopolskich, 1642 r. Synod Prowincjonalny, a w 1647 r. Synod Prowincjonalny Małopolski. Wiek XVII to także czas objawień Matki Bożej na ziemiach wschodnich.

Z tego okresu pochodzą sanktuaria postawione na miejscach objawie, z których najbardziej znana jest świątynia w Janowie Lubelskim. Sam Krasnobród określany jest mianem  małej Częstochowy.

Utrzymujący się do dziś podział miejscowości na Podzamek i Podklasztor sięga XVII w. Podzamek wyrósł wokół rezydencji właścicieli, a Podklasztor rozwijał się w sąsiedztwie klasztoru wzniesionego dla dominikanów, sprowadzonych tu z  Janowa Ordynackiego (obecnie Janów Lubelski). Dominikanie opiekowali się drewnianym kościołem wystawionym przez Zamoyskich w latach 1648 – 1664 w miejscu objawienia Matki Bożej Jakubowi Ruszczykowi ( 5 VIII 1640 r.). Objawienie zostało potwierdzone przez teologów Akademii Zamojskiej. Ruszczyk ufundował w tym miejscu figurę, potem wzniesiono wspomniany kościół. Świątynia została jednak spalona przez Tatarów w 1673 r. W latach 1690-1699 powstał murowany kościół ufundowany przez Marię Zamoyską (późniejszą Marysieńkę Sobieską), a projektowany przez Jana Michała Linka. Było to wotum za odzyskane w Krasnobrodzie zdrowie. Konsekracji świątyni dokonał biskup obrządku ormiańskiego ze Lwowa Deodat Naserowicz. Z I poł. XVIII w. pochodzi także murowany budynek klasztorny. Po powstaniu styczniowym, w 1864 r. rząd carski skasował klasztor, duszpasterstwo nad wiernymi przejęli księża diecezjalni. Miasto łupili Szwedzi a potem Tatarzy. Przeciwko tym drugim właśnie z Krasnobrodu wyruszył Jan III Sobieski na pole wygranej bitwy pod Narolem. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.) Krasnobród został włączony do zaboru austriackiego, w 1809 r. do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. do Królestwa Polskiego. Wg spisu z 1857 r., w miejscowości było 158 domów i 1 305 mieszkańców, w tym 1 186 Żydów, pozostali to niemal wyłącznie Polacy, choć w 1883 r. było tu też pięciu Rusinów. Mimo niemal zupełnego braku wyznawców prawosławia, wzniesiono w Krasnobrodzie drewnianą cerkiew (funkcjonowała już w 1750 r.), którą zastąpiono – na wniosek władz carskich w 1870 r.  – świątynią murowaną ( obecnie nie istnieje). W 1921 r. nie tylko w mieście, ale także w całej gminie nie znalazł się już ani jeden prawosławny. Na przełomie XVIII i XIX w. Krasnobród był ośrodkiem garncarstwa, produkcji gontów i meblarstwa. Stąd pochodzą malowane,  zdobione ornamentami roślinnymi skrzynie krasnobrodzkie. Zabudowa miasta była wtedy niemal całkowicie drewniana, jeszcze w 1860 r. na 133 domy jedynie 8 było murowanych. Zabudowa ta uległa zniszczeniu w czasie I wojny światowej. W 1859 r. miasto dotknięte zostało przez nalot szarańczy.24 III1863 r. miała tu miejsce wielka bitwa oddziału Marcina Borelowskiego „Lelewela” z wojskiem carskim. Po powstaniu styczniowym Krasnobród utracił prawa miejskie, które odzyskał dopiero w 1995 r. W końcu XIX w. Krasnobród stał się słynny dzięki jednemu z pierwszych w Europie zakładów przeciwgruźliczych. Założył go w 1884 r. doktor Alfred Rose, z pochodzenia Francuz. Do miasta przyjeżdżali wtedy chorzy z całego kraju. Terapia była nietypowa, ale bardzo skuteczna. Sprowadzono Tatara, który z kobylego mleka sporządzał lek dla chorych. Po śmierci właściciela zakład został zamknięty z uwagi na kłopoty finansowe, w dużej mierze spowodowane kiepskimi w tamtym czasie połączeniami zresztą kraju. Podczas I wojny światowej zniszczeniu uległ Podzamek. Na początku  września 1939 r. we dworze właściciela Krasnobrodu, senatora Kazimierza Fudakowskiego, zatrzymali się członkowie polskiego rządu w drodze do Rumunii. Kilka dni później Krasnobród znalazł się w centrum walk  Frontu Środkowego z Niemcami. 23 IX 1939 r., już po zajęciu Krasnobrodu przez Niemców, miasto zostało odbite na krótko przez żołnierzy 25. Pułku Ułanów Wielkopolskich dowodzonych przez Bohdana Stachlewskiego. W okresie okupacji niemieckiej miejscowość była kilkakrotnie pacyfikowana, a 5 VII 1943 r. większość mieszkańców wysiedlono. Warto wspomnieć, że we wrześniu 1939 r. w Krasnobrodzie przechowywano obraz Jana Matejki „Batory pod Pskowem”.

Obecnie miasteczko rozwija się jako ośrodek turystyczny i uzdrowiskowy. Z uwagi na walory mikroklimatyczne, złoża borowiny odkryte w okolicy pobliskiego Majdanu Wielkiego i występowanie wód leczniczych (chlorkowo – bromkowych), a także jodowych o podwyższonej zawartości siarczanów 29 sierpnia 2002 r. Rada Ministrów nadała Krasnobrodowi status uzdrowiska. Jest to uzdrowisko nizinne, borowinowe i klimatyczne. Już od dawna, oprócz ośrodków wypoczynkowych mieściły się tu Sanatorium Rehabilitacyjne dla dzieci ze schorzeniami reumatycznymi i górnych dróg oddechowych oraz Dom Pomocy Społecznej dla ludzi starszych.

Niezależnie od pięknych krajobrazów i urokliwych lasów atrakcjami turystycznymi Krasnobrodu są także: zalew otwarty w 1974 r. (przebudowany w latach 2011 – 2012), przejazdy bryczką ą zimą kuligi i wyciąg narciarski na Chełmowej Górze. Specjalną atrakcją turystyczną jest baszta widokowa wzniesiona nad urwiskiem kamieniołomu, z którego we wrześniu 1939 r. kierować miał atakiem gen. Władysław Anders. Z baszty widok na dolinę Wieprza. Tak o niej pisał w 1927 r. Wacław Świątkowski: „Cudna dolina stale zmienia krajobraz: to szmaragd traw bujnych widzę, to szereg wzgórz kwiecistych, to lasy, ciemne, świerkowe, to niwy, kłosami pełne”.

Przy kościele utworzono ciekawe Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej. Zobaczyć tu można m.in. słynne „skrzynie krasnobrodzkie”, wystawy etnograficzną, przyrodniczą i wystawę oryginalnych wieńców dożynkowych. Nieopodal ptaszarnia. Warto wspomnieć także o strawie dla ducha, czyli o odbywających się w kościele od 1975 r. koncertach muzyki organowej. Wśród lokalnych tras turystycznych warto polecić ścieżkę spacerową „Krasnobrodzkie wąwozy „(czerwona, 4 km, początek przy ul. Kościuszki).
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).