Roztocze Środkowe - Krasnobród

Zabytki

Zespół klasztorny oo. dominikanów składający się z: murowanego kościoła p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (lata 1690-1699), murowanego klasztoru (1 poł. XVIII w.), a także ogrodzenia z bramkami i kaplicą (1778 r.). W latach 1767 – 1769 wzniesiono obecną fasadę kościoła, a  w 1778 r. dodano kruchtę. Podczas okupacji świątynia została zamieniona przez Niemców na magazyn. Nad wejściem do kościoła znajduje się napis po łacinie, który w tłumaczeniu brzmi: „Panu Największemu i Najlepszemu. Kosztem i nakładem  Najjaśniejszej Marii Kazimiery, Królowej Polski, towarzyszki życia św. pamięci najjaśniejszego i najpotężniejszego w świecie Króla Polski, jako wypełnienie ślubu za odzyskanie w tym miejscu przed cudownym obrazem, a już bezpowrotnie utracone zdrowie, ten święty przybytek został wzniesiony ku czci Najświętszej Dziewicy Maryi i poświęcony w roku 1699”. Marysieńka przybyła do Krasnobrodu w bardzo ciężkim stanie. Po wypiciu wody ze źródła niestety poroniła, ale przeżyła, pomimo negatywnych prognoz lekarskich.  We wnętrzu umieszczono imponujący ołtarz główny oraz cztery ołtarze boczne – wszystkie późnobarokowe. Ołtarz główny został wykonany z drewna sosnowego przez Jana Mauchera w latach 1774 – 1776. Znajdują się w nim cztery figury: św. Jacka, św. Dominika, św. Wincentego Ferreriusza i św. Tomasza z Akwinu.  W górnej części obraz przedstawiający nawiedzenie św. Elżbiety przez Matkę Bożą (XVIII w.).

W centralnej części głównego ołtarza znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Krasnobrodzkiej, nieznanego autora, z 1 poł. XVII w. Ma on wymiary 9 x 14 cm i jest umieszczony na tle powiększonej kopii (wykonanej w 1964 r. przez prof. Tadeusza Korpala z Krakowa). Oryginalny obraz jest odbitką litograficzną, wykonaną na papierze mszalnym. Został on znaleziony po najeździe kozackim, w miejscu objawień na wiosnę 1649 r. Na przełomie XVII i XVIII w. przechowywany był w Zamościu w kościele ormiańskim. W 1703 r., podczas oblężenia miasta przez Szwedów, aby dodać obrońcom otuchy, obraz obnoszono po murach okalających fortecę. Później przywieziono go ponownie do Krasnobrodu.

Cudowny obraz Matki Bożej Krasnobrodzkiej przypomina dzieło Francesco Raiboliniego z Bolonii, znajdujący się w Pinakotece Monachijskiej. Przedstawia Matkę Boża adorującą Dzieciątko, wokół pęk kwitnących róż, nad nimi gołąb symbolizujący Ducha Świętego. W głębi widoczny jest kościół. 4 VII 1965 r. obraz ten został ukoronowany przez biskupa lubelskiego Piotra Kałwę.  W kościele znajduje się także tzw. ołtarz soborowy  z antepedium z XVII w. pochodzącym z ołtarza prywatnej kaplicy Jana III Sobieskiego. Świątynia posiada 33 - głosowe organy, wykonane w 1974 r. w zakładzie Kamińskich w Warszawie.  Odpust 2 VII (Matki Bożej Jagodnej), uroczystości rozpoczynają się już 1 lipca).

Na cmentarzu kościelnym figura, być może nawet z 1646 r. Ma ona formę kolumny z kapliczką na szczycie, upamiętniającą objawienie Matki Bożej Jakubowi Ruszczykowi. Należy także wspomnieć o pomniku papieża Jana Pawła II (dzieło Andrzeja Gontarza). Na dziedzińcu klasztornym drewniany spichlerz z 1795 r. Obecnie mieści się w nim wystawa wieńców dożynkowych – to część parafialnego muzeum ( założonego w latach 1989 – 1994). Jego kustoszami są kolejni  proboszczowie, kontynuujący zamysł ks. Kazimierza Wójtowicza. Muzeum czynne jest w godz. 8 -19. Obecnie funkcjonują ciekawie przygotowane ekspozycje: geologiczna, paleontologiczna, garncarstwa krasnobrodzkiego, flory i fauny Roztocza ( ponad 600 eksponatów, przygotowana przez ks. Wiesława Oleszko), etnograficzna wsi krasnobrodzkiej (m.in. z ekspozycją wykonanych ręcznie kapliczek i  wieńców dożynkowych), a w kościele  - maryjna i sztuki sakralnej. Działa także ptaszarnia. W parku za kościołem znajduje się Kalwaria. Rzeźbione stacje drogi krzyżowej z drewna lipowego wykonane zostały w latach 1980 – 1981 wg projektu niepełnosprawnego artysty Lucjana Boruty z Drohiczyna. Jest on również autorem górującego nad Krasnobrodem krzyża na Chełmowej Górze. Naprzeciw kościoła, przy skrzyżowaniu Alei NMP i ul. Tomaszowskiej znajduje się figura Matki Bożej Krasnobrodzkiej z Dzieciątkiem Jezus z 1857 r.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Kalwaria Krasnobrodzka

Za murem klasztornym, u stóp Chełmowej Góry rozciąga się zalesiony plac, na którym zlokalizowana jest Kalwaria Krasnobrodzka. Kalwaria powstała w latach 1980-81. Zawiera oprócz stacji Męki Pańskiej centralnie usytuowaną stację Zmartwychwstania Pańskiego. Od poszczególnych stacji biegną alejki w kierunku stacji centralnej. Figury z drewna lipowego wykonał ludowy artysta, Lucjan Boruta z Drohiczyna. Kalwaria jest miejscem modlitwy dla parafian oraz licznie przybywających do Krasnobrodu pielgrzymów.
(Źródło: Strona internetowa Miasta i Gminy Krasnobród  http://www.krasnobrod.pl ).

Pałac Leszczyńskich –murowany, piętrowy, z kolumnowym portykiem. Zostałwzniesiony w 1 poł. XVII w., później przebudowany. Pałac uległ zniszczeniu w 1914 r., odbudowano go w 1917 r. wg projektu Jana Koszczyca – Witkiewicza. Znajdowały się tu m.in. biblioteka licząca kilka tys. woluminów i zbiory porcelany kopenhaskiej. Obecnie w budynku mieści się Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im. Janusza Korczaka. Wokół pałacu zachował się piękny park dworski w stylu angielskim. Zajmuje on powierzchnię 2 ha. Wspomnieć trzeba także o murowanej klasycystycznej kapliczce z XVIII w.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Drewniana „kapliczka na wodzie” – została postawiona w XIX w. w miejsce wcześniejszej, ufundowanej przez Marię Zamoyską. Ma ona kształt litery L i składa się z dwóch połączonych kaplic. W ich wnętrzu kopie cudownego obrazu Matki Bożej Krasnobrodzkiej. Pod kaplicą znajduje się silne źródło, które według legend przywróciło zdrowie Marii Zamoyskiej ( późniejszej Marysieńce Sobieskiej). Źródło do dziś słynie z leczniczych właściwości, podobno także przywraca miłość. W pobliżu kapliczki znajdują się dróżki różańcowe z kapliczkami powstałe staraniem proboszcza Romana Marszalca. Wykonawca był Andrzej Gontarz z Krasnobrodu. Od źródełek do pobliskiego Wieprza okresowo płynie strumień Krupiec. Droga do kapliczki „na wodzie”  prowadzi aleją NMP obsadzoną pomnikowymi kasztanowcami białymi, klonami pospolitymi, brzozami brodawkowymi i topolami białymi. Wśród drzew kilka kapliczek różańcowych (tajemnice radosne), postawionych w XIX w. Pierwsza po prawej, od strony kościoła  to murowana barokowa kaplica św. Onufrego Pustelnika. Została ona zbudowana na planie czteroliścia. Druga, po tej samej stronie, to drewniana kaplica św. Antoniego z Padwy. Po przeciwnej stronie znajduje się podobna, także drewniana, kaplica św. Anny. Warto wspomnieć, że jeszcze w XIX w. w alei stało osiem kaplic.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Kaplica p.w. św. Rocha - położona jest w uroczysku wśród  stromych stoków Góry Świętego  Rocha. Kaplica jest drewniana, przykryta gontem. W środku znajduje się ołtarzyk z portretem św. Rocha, a także drewniana cembrowina postawiona na cudownym źródle z uzdrawiającą wodą. Pierwsza kaplica została wzniesiona w XVII w., jednak w 1935 r. uległa zburzeniu przez przewracającego się ogromnego buka. W 1943 r., z fundacji Kazimierza Fudakowskiego postawiono nową kaplicę, która zachowała się do dzisiaj. Odpust w pierwszą niedzielę po 15 sierpnia.

Św. Roch był Francuzem, urodził się w Montpellier, prawdopodobnie ok. roku 1295. W wieku 20 lat stracił rodziców. Odziedziczony majątek rozdał ubogim, a sam udał się w pieszą pielgrzymkę do Rzymu. Zatrzymał się we włoskim miasteczku Acquapendente, gdzie panowała epidemia dżumy. Pomagał chorym, jak się szybko okazało miał dar uzdrawiania – jego sława rosła. Później dotarł do Wiecznego Miasta, gdzie także opiekował się chorymi. W drodze powrotnej do Francji, w Piacenza, ponownie dane mu było pomagać ofiarom epidemii dżumy. W miejscowości Angera został jednak niesłusznie posądzony o szpiegostwo i osadzony, już do swojej śmierci (prawdopodobnie ok. 1327 r.) w więzieniu. Jego relikwie umieszczono w miejscowym kościele, a w 1485 r. przeniesiono do Wenecji. Figury św. Rocha wznosi się, aby chronić domostwa od pożaru, dlatego tez to ulubiony święty strażaków.

24 III 1863 r. oddział Marcina Borelowskiego „Lelewela” został tu otoczony przez Moskali dowodzonych przez mjr. Ogolina. Około 250 powstańców ( z których tylko 80 miało broń palną) miało przeciw sobie 7 kompanii piechoty, szwadron ułanów i 150 Kozaków. Mimo przeważających sił wroga, oddział „Lelewela” wydostał się z okrążenia. Po stronie powstańców było 45, a po stronie rosyjskiej – 99 zabitych.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Kaplica św. Rocha w Krasnobrodzie - Zagórze

W uroczym zakątku zwanym "Zagórą" znajduje się kaplica św. Rocha ze źródłem. Początki kultu św. Rocha w tym miejscu sięgają XVII w. Wg przekazów, Marysieńka Sobieska podczas panującej zarazy ufundowała nad źródełkami kaplicę, w której kazała umieścić obraz św. Rocha - patrona ludzi chorych na choroby zakaźne.

Stara kaplica uległa zniszczeniu w 1935 r. Według jednych źródeł jej remontu i gruntownej przebudowy dokonał w 1935 r. Kazimierz Fudakowski, właściciel majątku na Podzamczu. Inni podają, że budowę kaplicy rozpoczęto dopiero w 1943 r., a dokończył ją w 1946 r. ks. Ludwik Liwierski. Do obecnego stanu kaplicy przyczynił się ks. Kazimierz Wójtowicz. Przytulona do wysokiej góry kaplica wybudowana została w stylu zakopiańskim. Znajduje się w niej obraz św. Rocha w barokowym ołtarzu oraz studnia ze źródłem.

Miejsce kultu św. Rocha jest niezwykle popularne wśród pielgrzymów i turystów. Doroczne odpusty (w niedzielę po 15 sierpnia) gromadzą licznych wiernych. Dużą popularnością cieszy się woda ze źródła w kaplicy oraz innych źródeł wypływających ze zbocza góry, której pielgrzymi przypisują moc uzdrawiającą.
[Źródło: Kawałko Danuta. Kaplice na źródłach (1), Zamojski Kwartalnik Kulturalny, 86-87 (1-2/2006) oraz Kaplice na źródłach (2), Zamojski Kwartalnik Kulturalny, 88-89 (3-4/2006)].
Opracowanie: Paweł Rydzewski / www.roztocze.horyniec.net

Zespół kilkunastu figur i kapliczek, znajdujących się niemal przy każdej ulicy Krasnobrodu. Przy zbiegu ulic 3 Maja (główna ulica łącząca centrum z Podklasztorem) i Lelewela, warto zatrzymać się przy figurze św. Wincentego Ferreriusza  z 1779 r. Natomiast przy ulicy 3 Maja uwagę zwraca figura św. Nepomucena z 1882 r. Wspomnieć  trzeba jeszcze o jednym pomniku. Napis na tablicy głosi: „Dla uczczenia 140 rocznicy uchwalenia Wiekopomnej Konstytucji 3 Maja 1791 r. – Mieszkańcy Krasnobrodu 3 maja 1931 r.”. Po wojnie tablica przechowywana była na strychu dawnej szkoły (obecnie siedziba Urzędu Miasta i Gminy), na swoje miejsce powróciła dopiero w latach 80. XX wieku.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Na cmentarzu parafialnym mogiły wojenne z różnych okresów historycznych: powstania styczniowego, I i  II wojny światowej. Spoczywa tu 42  powstańców, którzy stoczyli bitwy z wojskami rosyjskimi w okresie od 24 III 1863 r. (data bitwy na uroczysku św. Rocha) do 8 I 1864 r. Upamiętnia ich pomnik z 1930 r. z rzeźbą orła trzymającego w dziobie rozerwane kajdany. Na cokole pomnika napis: „Widzieli z dala świateł niebieskich promienie/Do godów życia nigdy nie zasiędą/A może nawet zapomniani będą. Na tym samym cmentarzu kwatery 37 żołnierzy armii austriackiej i 50 armii rosyjskiej poległych w 1915 r.  Spoczywa tu także 491 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w okresie 17 – 26 IX 1939 r. pod Jacnia i Krasnobrodem.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Cmentarz żydowski w Krasnobrodzie - został założony na początku XIX wieku i pełnił funkcje grzebalne do czasów Holocaustu. Nekropolia położona jest po prawej stronie ul. Kościuszki, na południe od Krasnobrodu, przy drodze wyjazdowej z miasta w kierunku Wólki Husińskiej, na szczycie wysokiego wzgórza, opadającego stromym urwiskiem ku szosie (N 50° 32' 13.6'' E 023° 12' 20.4'').Pierwsze wzmianki o Żydach w Krasnobrodzie pochodzą z 1577 roku.

W 1921 roku w miejscowości zamieszkiwało 1 148 osób pochodzenia żydowskiego. Podczas II wojny światowej nekropolia została zdewastowana przez Niemców, którzy stelle nagrobne użyli do utwardzania nawierzchni dróg i prac budowlanych. Do dziś zachowały się jedynieszczątki dwóch macew - odkopanych i przeniesionych tu w 1994 roku przez nieznanego mieszkańca - oraz około dwadzieścia betonowych sarkofagów nagrobnych.Pierwotnie cmentarz zajmował około 0,8 ha. Brak ogrodzenia, teren porośnięty jest lasem.
(Źródło: Bielawski K. Zubkowicz Rafał: Tekst nt. cmentarza żydowskiego w Krasnobrodzie. Strona internetowa: Cmentarze żydowskie w Polsce  http://www.kirkuty.xip.pl ).