Roztocze Środkowe - Józefów

Zabytki

Ratusz, murowany z 1775 r., ulokowany na rynku, mieszczący Urząd Miasta i Gminy. W toku licznych zmian zatracił wiele cech stylowych. Przy wejściu - tablica wmurowana na pamiątkę zlikwidowania ostatniej strzech y gminie.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Synagoga, murowana, W płd.-wsch. narożniku rynku, wzniesiona w latach siedemdziesiątych XIX w. w miejsce starszej, drewnianej z XVIII w.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Według nieudokumentowanej źródłowo informacji pierwsza synagoga drewniana wzniesiona została w 1744 roku. W I połowie XIX wieku częściowo zniszczona, w 1824 roku ordynat Stanisław Zamoyski, odwiedzając Józefów, stwierdził jej znaczną „dezolację” i miał polecić jej „reperację”, co jednak nie nastąpiło. Znacznie uszkodzona w czasie burzy z 19 na 20 sierpnia 1827 r. Odremontowana prawdopodobnie w początku lat 30-tych XIX w. częściowo spalona w styczniu 1850 roku (wypalony dach i wnętrze). Odbudowana i pokryta gontem do końca października 1850 r. Prace budowlane prowadzone do końca 1853 roku, lecz nie ukończone ze względu na epidemię cholery i trudną sytuację ekonomiczną gminy. Synagoga obecna wzniesiona została w latach 70-tych XIX wieku. Uszkodzona w czasie I wojny, zdewastowana w czasie II wojny. Po 1945 roku użytkowana jako magazyn GS. Częściowa przebudowa wnętrz nastąpiła w 1950 roku, dalsza dewastacja w latach 50-tych i 60-tych. Przewidziana rekonstrukcja z przeznaczeniem na muzeum i czytelnię w latach 1973-75 (nie zrealizowana). Prace przygotowawcze do kapitalnego remontu podjęto w 1983 r. Remont przeprowadzono w latach 1985-91. W połowie sierpnia 1991 roku budynek dawnej synagogi oddano do użytku z wykorzystaniem wnętrza na pomieszczenia gminnej biblioteki oraz małego hotelu na poddaszu.
(Źródło: Strona internetowa Lubelskiej Fundacji Odnowy Zabytków z siedzibą w Lublinie  http://lfoz.lublin.pl ).

Kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, neobarokowy, wzniesiony w 1886 r. z fundacji parafian i Józefa Zamoyskiego. Usytuowany za wschodnią pierzeją rynku.  Powstał on na miejscu starszej, drewnianej świątyni, z której część wyposażenia trafiła do obecnego kościoła. W ołtarzu głównym obrazy z XVIII w.: Matki Bożej Różańcowej i  - na zasłonie – Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny.  W 1929 r. w świątyni zainstalowano 18 –głosowe organy ze znanej wytwórni Dominika Biernackiego z Włocławka. Polichromia zdobiąca wnętrze pochodzi z 1969 r. Przykościelny cmentarz otacza mur, w który wkomponowana jest grota z rzeźbą Najświętszej  Marii Panny Niepokalanie Poczętej wykonana w 1971 r. Na słupach bramnych figury św. Dominika  i św. Scholastyki (XVIII w.). Przed kościołem figura św. Józefa. Na parkingu przed kościołem figura św. Krzysztofa.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Cmentarz żydowski (kirkut)-  cmentarz w Józefowie został założony w XVIII wielu. Położony jest na południe od osady niedaleko kamieniołomu. Na cmentarzu zachowało się około 500 nagrobków. Najstarsza zachowana macewa pochodzi z 1743 roku. Część nagrobków została wywieziona przez hitlerowców w czasie II wojny jako materiał budowlany. Teren częściowo jest ogrodzony murem i  żerdziami.

Żydzi osiedlili się w Józefowie zaraz po lokacji miasta, w pierwszej połowie XVIII w. W XIX w. działały tu dwie żydowskie drukarnie. Ze względu na położenie miasta w strefie przygranicznej, do 1862 r. Żydzi z innych miast nie mieli prawa osiedlać się w Józefowie. Dzielnica żydowska powstała na południe od rynku. W drugiej połowie XIX w. miasto było ważnym ośrodkiem chasydyzmu.  W czasie II wojny światowej wielu Żydów zostało zamordowanych przez nazistów na miejscowym cmentarzu żydowskim.

Zgodnie z tradycją na żydowskich cmentarzach oddzielnie grzebano mężczyzn, kobiety i dzieci. W Józefowie mamy następujące po sobie na zmianę dwa rzędy mężczyzn i dwa kobiet. Pochówki dzieci zdarzały sie rzadko ze względów finansowych. Jednak na józefowskim kirkucie znajduje się cały rząd grobów dziecięcych. Macewy wykonane są z wapienia z okolicznych kamieniołomów. Na ogół mają typowy kształt prostokąta zwieńczonego półokręgiem. Zawierają informacje o dacie śmierci, pochwały zmarłego ( nawet jeśli za życia był łajdakiem ) oraz charakterystyczną formułkę" niech jego /jej dusza zostanie zawiązana w woreczku żywych".

Na młodszych macewach występują też symbole opisujące zmarłego:

* Dłonie w geście błogosławieństwa – zmarły pochodził z rodu kapłanów;

* Szafa z księgami - zmarły był uczonym, czytał Torę;

* Dłoń, moneta i skarbonka - zmarły był filantropem lub skarbnikiem;

* Dzban - zmarły był lewitą, pomocnikiem podczas modlitwy;

* Złamane drzewo - zmarł młodo;

* Świeca – kobieta.

Macewy ozdobione są ornamentami, można także zaobserwować pozostałości polichromii (malowania kamieni).

Macewa uznana jak dotąd za najstarszą pochodzi z roku 1743. Jest to wspólna macewa ojca i syna. Wykuta na niej inskrypcja głosi:

„Tu spoczywają ojciec i jego syn, oto ci

uczony nasz nauczyciel Szaul syn świętego pana Josefa odszedł w nów miesiąca tewet roku 503 wg krótkiej rachuby

czcigodny mistrz pan Arie - Lejb syn naszego nauczyciela Szaula odszedł 28 siwan roku 503 wg krótkiej rachuby niech będą dusze ich związane w woreczku żywych”.
(Źródło: Strona internetowa Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie   http://fodz.pl ).
(Źródło: Strona internetowa portalu POLIN - Dziedzictwo Polskich Żydów  http://www.polin.org.pl ).