Roztocze Środkowe - Józefów

Atrakcje turystyczne

Mała elektrownia na rzece Szum między Góreckiem Kościelnym, a Góreckiem Starym.
(Źródło: Strona internetowa Miasta i Gminy Józefów  http://www.ejozefow.pl ).

„Jęzior" - kompleks torfowiskowy, gdzie wprawny obserwator przyrody znajdzie 5 gatunków gadów, 8 gatunków płazów i kilkadziesiąt gatunków ptaków oraz wiele rzadkich okazów roślin. Do ww. miejsca (2,5 km od Józefowa) dotrzeć można poruszając się "Centralnym szlakiem rowerowym Roztocza".
(Źródło: Strona internetowa Miasta i Gminy Józefów  http://www.ejozefow.pl ).

„Piekiełko" - pomnik przyrody nieożywionej na wzgórzu Kamień (348 m n.p.m.). Składają się na niego jedyne w Polsce formy skałkowe wymodelowane w utworach mioceńskich. Obejmują izolowane wapienne bloki skalne o różnym kształcie. Rozsypane po wzgórzu skałki są według legendy pozostałościami po niedokończonym piekle. Okoliczni mieszkańcy uważają to wzgórze za przeklęte, na którym odbywają się sabaty czarownic. W czasie II wojny światowej wapienie były eksploatowane jako materiał do budowy dróg.
(Źródło: Strona internetowa Miasta i Gminy Józefów  http://www.ejozefow.pl ).

Kamieniołom  w Józefowie -  piaskowców i wapieni trzeciorzędowych rozciąga się wzdłuż pasma wzgórz józefowskich, w południowo-zachodniej strefie krawędziowej Roztocza  Środkowego. Budują go skały młodszej epoki trzeciorzędu, tj.  neogenu  - mioceńskie( starsza podepoka neogenu trwająca od 23 do 5 mln lat temu).  W kamieniołomie tym odsłonięte są: zlepieniec (z okruchami skał węglanowych) i wapienie (z muszlami przegrzebków i ostryg). Można tu obserwować współczesne pozyskiwanie wapieni zwanych w okolicy „kamieniem józefowskim”. W sąsiedztwie pomnik w miejscu śmierci „Miszki Tatara”.

Krzyże i figury przydrożne w Józefowie - wykonane z wapienia, dzieła józefowskich kamieniarzy. Możemy je zobaczyć przy ulicach wychodzących z rynku. Warto przejść się uliczką wychodzącą z płn. – wsch. narożnika rynku i wiodącą w stronę Borowiny. Po lewej stronie napotkamy krzyż przydrożny  ( z XIX w. ) otoczony żelaznym płotkiem i tujami. Jest to typowy wyrób józefowskich kamieniarzy. Sto metrów dalej – tajemniczy krzyż z podwójnymi ramionami i rokiem 1848. Jest to tzw. karawik – krzyż broniący przed zarazą. Pokrywa go napis, który tworzą pierwsze litery słów modlitwy chroniącej przed epidemią. Najwięcej wapiennych krzyży i figur zobaczyć można przy ulicy wiodącej z rynku na wschód. w stronę Majdanu Nepryskiego. Na długości niecałych dwóch kilometrów mamy niemal pełny przegląd twórczości tutejszych kamieniarzy, począwszy od XVIII w.  do dziś. Około 200 metrów od rynku napotykamy osiemnastowieczną figurę św. Jana Nepomucena, przeniesioną w 1843 r. na obecne miejsce, a w 1908 r. odnowioną przez Jana Brązka. Nieopodal zobaczymy figurę z Matki Bożej z 1989 r.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Cmentarz – na peryferiach miasta,przy ulicy wiodącej z rynku na wschód. w stronę Majdanu Nepryskiego. Na nim wiele wapiennych nagrobków wykonanych przez miejscowych majstrów. Znajdziemy tam również kwatery żołnierzy z ostatniej wojny, grób rodziny Bartoszewskich i zbiorową mogiłę powstańców z 1863 r. z kolumną na wysokim postumencie ( płn. – wsch. narożnik cmentarza). Druga powstańcza mogiła to grób ks. Michała Żółtowskiego, kapelana oddziału Marcina Borelowskiego „Lelewela”, który zginął 16 IV 1863 r. w bitwie pod Borowymi Młynami. Za cmentarzem na rozdrożu wapienny krzyż przydrożny zapewne z XIX w. Kilometr dalej, już na gruntach Majdanu Nepryskiego, kapliczka z figurą Matki Bożej z 1907 r. i kolejny krzyż przydrożny z 1809 r. o formie analogicznej do poprzedniego.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Kapliczka u źródeł Niepryszki” ( pobliżu znajdują się źródła rzeki Niepryszka) -  murowana,  z obrazem Matki Bożej Leżajskiej usytuowana przy drodze wychodzącej z płn.- wsch. narożnika rynku (w stronę Borowiny). Obok niej znajdują się dwa tajemnicze kamienie pochodzące z jakiegoś nagrobka. Na jednym płaskorzeźba przedstawiająca lampkę oliwną, na drugim, pękniętym na dwie części, inskrypcja zaczynająca się od skrótu D.O.M. – Deo Optimo Maximo – Bogu Najlepszemu Najwyższemu (dosłownie: Największemu). Zapewne nagrobek ten znajdował się na terenie sąsiedniego parku dworskiego.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Źródła rzeki Niepryszki -  znajdują się w kotlince za kapliczką z obrazem Matki Bożej Leżajskiej przy drodze wychodzącej z płn.- wsch. narożnika rynku (w stronę Borowiny). Z głównego źródła wypływa pokaźny strumień, do którego wpływa woda z licznych wywierzysk na zboczach doliny. Dwieście metrów poniżej źródła rzeka ma już trzech metrów i wartko płynie po kamienistym dnie. Kilkaset metrów dalej wody rzeki spiętrzono i powstał zalew (2,01 ha, jedna z najważniejszych atrakcji Józefowa, w aspekcie kąpieli, jak i wędkowania (ponoć występują tu pstrągi, karpie, szczupaki, płocie, okonie, karasie, liny i amury).
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Murowany lamus  - (spichlerz) z XVII lub XVIII w. w parku podworskim.  Obok kamienny słup – prawdopodobnie dawny pręgierz. To jedyne pozostałości założenia dworskiego z parkiem, w którym urzędował zarządca józefowskiego klucza dóbr Ordynacji Zamojskiej. Obecnie znajdują się tu budynki Nadleśnictwa Józefów.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Zielona szkoła – znajduje się na ternie siedziby Nadleśnictwa Józefów. Wykonano tablice informacyjne ustawione w krąg mogące służyć do prowadzenia zajęć przyrodniczo dydaktycznych. Pośrodku ustawione na stałe drewniane stoły z ławkami po bokach.
(Źródło: Strona internetowa Nadleśnictwa Józefów  http://www.lublin.lasy.gov.pl/web/jozefow ).

Izba Przyrodnicza – znajduje się w budynku Straży Leśnej obok siedziby Nadleśnictwa Józefów. Wyposażona jest w 35 tablic o tematyce przyrodniczej oraz w eksponaty ciekawe pod względem: dydaktycznym (przekroje drzew), historycznym (dawne przyrządy służące do pomiaru drzew) oraz geologicznym (skamieniałości). Systematycznie izba jest wzbogacana o nowe eksponaty.
(Źródło: Strona internetowa Nadleśnictwa Józefów  http://www.lublin.lasy.gov.pl/web/jozefow ).

Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna przy Nadleśnictwie Józefów. Znajduje się obok budynku Straży Leśnej. Ma długość 260 m. Oprócz różnych gatunków drzew i krzewów można zobaczyć zabytkowy pręgierz oraz lamus z XVIII w.
(Źródło: Strona internetowa Nadleśnictwa Józefów  http://www.lublin.lasy.gov.pl/web/jozefow ).

Muzeum Kamieniarstwa w Józefowie - otwarte w 1998 r. w budynku Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury. Nosi ono imię Adama Grochowicza z Siedlisk, partyzanta AK. Był on autorem wielu pomników na Zamojszczyźnie, upamiętniających wydarzenia z okresu II wojny światowej.
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Geoturystyczny Pawilon Wystawowy – znajduje się w rynku w  budynku dawnego archiwum Urzędu Miejskiego;  w trzech boksach tematycznych przedstawione są walory przyrody nieożywionej Roztocza; przy pawilonie parking.

Baszta widokowa – na płd. od miasta,  przy kamieniołomie "Babia Dolina",  można z niej oglądać panoramę Józefowa i kamieniołomu. Baszta widokową z tarasem dla odwiedzających zlokalizowanym na wysokości 15 m.  Widać ją już przy samym wjeździe do Józefowa od strony wschodniej. Aby podziwiać widoki i spojrzeć z szerokiej perspektywy na okolicę musimy wejść po kilkudziesięciu schodach. Uwaga - na taras można wejść jedynie w określonych godzinach otwarcia obiektu (maksymalnie do godz. 19)  - ale zapewniamy - warto się tam wybrać! Z wysokości tarasu (cała wieża ma 19 m) możemy podziwiać piękne widoki i zobaczyć miejsce wydobywania "kamienia józefowskiego" z góry.

Kuźnia – z 1901 r. ( przy ul. Broniewskiego 2).
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Drewniany dom -  obok kościoła(z poł. XIX w.); o konstrukcji zrębowej z węgłem „na rybi ogon” i naczółkowym, gontowym dachem. Niegdyś miał podcień ( zapewne dawny zajazd).
(Źródło: Pawłowski Artur: Roztocze Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Piastów 2011).

Szlak Geoturystyczny Roztocza Środkowego - projekt pn. "Szlak Geoturystyczny Roztocza Środkowego" został zrealizowany w 2012 r.  przez  gminy: Józefów (lider projektu), Krasnobród i Susiec , Nadleśnictwa: Józefów i Zwierzyniec oraz Roztoczański Park Narodowy. Wartość projektu wyniosła 1 247 693,49 zł., w tym dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego w kwocie 821 723,65 zł.

Długość szlaku wynosi 68 km. Przebieg szlaku wytyczono, przyjmując jako priorytet walory geologiczne wybranych miejsc, jednocześnie dążąc do optymalnego wyeksponowania walorów krajobrazowych, przyrodniczych i kulturowych Roztocza Środkowego. O atrakcyjności produktu świadczy m. in. fakt, że szlak przebiega przez trzy parki: dwa krajobrazowe: Puszczy Solskiej i Krasnobrodzki oraz Roztoczański Park Narodowy i  dwa rezerwaty przyrody: "Nad Tanwią" i "Czartowe Pole". Miejsca szczególnie interesujące na szlaku to: kamieniołomy - w Józefowie, Szopowym, Krasnobrodzie, Nowinach; sztolnie w Senderkach; góra "Wapielnia"; rezerwaty: "Nad Tanwią" i "Czartowe Pole", pracownia rzeźbiarska w Majdanie Nepryskim; miejsca te doposażone zostały doposażone małą infrastrukturą tj.:  tablicami informacyjnymi - 18, deszczochronami - 7, zestawami stół-ławka - 17 oraz samymi ławkami - 29, stojakami na rowery - 12, koszami na śmieci - 55. Tablice informacyjne zawierają  opis poszczególnych stanowisk, do którego dołączone są mapy turystyczno-geologiczne. Ponadto  wybudowano: Pawilon geoturystyczny i Basztę widokową w Józefowie, platformę widokową w kamieniołomach w Nowinach; przebudowane zostały ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne: "Nad Tanwią", "Czartowe Pole", przy wzgórzu "Kościółek"; zaadaptowana została dla potrzeb dydaktycznych stodoła w Hamerni. Szlak można pokonywać pieszo, rowerem i samochodem; kierunek szlaku  wytyczają  słupy i tablice z kierunkiem jazdy, a natężenie ruchu jest monitorowane przez czujniki pyroelektryczne. W ramach projektu  wydano Informatora pt. "Szlak Geoturystyczny Roztocza Środkowego", zawierający wszystkie niezbędne informacje dotyczące szlaku, z jego mapą i planami: Józefowa, Krasnobrodu, Suśca, z krótką charakterystyką gmin oraz Nadleśnictw ( dostępny w punktach Informacji Turystycznej ww. gmin i nadleśnictw, Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz  regionu).
(Źródło: Strona internetowa  Miasta i Gminy Józefów  http://www.ejozefow.pl/ ).
(Szczegółowy opis Szlaku:  Strona internetowa  Nadleśnictwa Zwierzyniec  http://www.lublin.lasy.gov.pl/web/zwierzyniec/szlak).

„Czartowe Pole” - rezerwat krajobrazowy o pow. 80,07 ha utworzony Zarządzeniem nr 236 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 21.07.1958 r. Nazwa „Czartowe Pole” pochodzi od legendy głoszącej, że kiedyś „jeno czarci tam hasali” i odnosi się do śródleśnej polany. Rezerwat utworzono w celu zachowania w stanie naturalnym cech krajobrazu oraz malowniczo ukształtowanego odcinka doliny potoku Sopot, w miejscu jego przełomu przez strefę krawędziową Roztocza Środkowego. Wycięta dolina powstała na skutek wymycia piaszczystych utworów czwartorzędowych aż do trzeciorzędowego podłoża kredowego. Nierówności tego podłoża i jego duża odporność na erozję wodną spowodowały utworzenie licznych, nieregularnych i niewielkich wodospadów, zwanych „szumami”. Szumy na rzece Sopot tworzą dwie serie. Pierwsza, mniejsza i mniej efektowna, znajduje się nieopodal szosy we wsi Nowiny. Wodospady tworzą tu długą na 110 m serię, nie przekraczają przy tym 50 cm wysokości. O wiele ciekawsza jest druga seria, znajdująca się w pobliżu miejscowości Hamernia. To właśnie tu utworzono krajobrazowy rezerwat przyrody „Czartowe Pole". Rzeka tworzy w tym miejscu odcinek przełomowy o długości przekraczającej 1 km, a jej wcięcie jest największe w porównaniu z pozostałymi dolinami rzek i potoków strefy krawędziowej Roztocza. Szumy są tu przy tym nieco bardziej "dzikie" niż na Tanwi, bardziej postrzępione, nieregularne. Są też wyższe, najokazalszy z nich przekracza wysokość 1 m. W rezerwacie wytyczono niebieską ścieżkę dydaktyczną.
(Źródło: Strona internetowa Artura Pawłowskiego  http://www.roztocze.pol.lublin.pl ).

Dno doliny porasta łęg jesionowo- olszowy, a partie położone nieco wyżej wilgotny bór mieszany, z panującą tu jodłą i świerkiem oraz występującą stosunkowo nielicznie sosną. Zbiorowiskiem najbardziej rozpowszechnionym na terenie rezerwatu jest porastający niższe skłony dolin jodłowy bór mieszany o dużym udziale jodły i mniejszym świerka. Ku wierzchowinie ten typ lasu przechodzi stopniowo w suboceaniczny bór świeży, natomiast wierzchowinę zajmuje sosnowy bór mieszany. Na uwagę zasługuje bogactwo florystyczne rezerwatu, którego jest brak w jego sąsiedztwie. Rezerwat „Czartowe Pole” prawie w całości pokryty jest naturalnie ukształtowanymi zespołami roślinnymi. Zastosowano w nim dwie formy ochrony- częściową i ścisłą. Na uwagę zasługuje bogactwo florystyczne rezerwatu, na terenie, którego stwierdzono 394 gatunki roślin naczyniowych, a wśród nich 17 gatunków podlegających ochronie ścisłej i 10 częściowej,  81gatunków mszaków oraz licznie występujących porostów. 

Osobowością rezerwatu są także ruiny zabytkowej papierni z XVII wieku będącej niegdyś własnością Ordynacji Zamoyskiej, która funkcjonowała w latach 1741-1883. W celu umożliwienia turystom poznania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych w jego części ścisłej przylegającej do szlaku turystycznego urządzono ścieżkę przyrodniczo- dydaktyczną po rezerwacie „Czartowe Pole” o dł. ok. 1,4 km, na trasie której umieszczono szereg miejsc przystankowych z tablicami informacyjnymi.
(Źródło: Strona internetowa Nadleśnictwa Józefów   http://www.lublin.lasy.gov.pl/web/jozefow/  ).

Ruiny ordynackiej papierni na Czartowym Polu – ciekawostką turystyczną Czartowego Pola są ruiny ordynackiej papierni. Wzniesiona z wapiennych kamieni nad brzegiem Sopotu w roku 1741, produkowała początkowo papier na potrzeby drukarni zamojskiej. Prawie równocześnie z papiernią wybudowano obok niej hamernię, czyli fabrykę wyrobów metalowych. Ta z kolei produkowała naczynia browarne i kuchenne. Była to jednak produkcja niskiej jakości, w dodatku pochłaniała ogromna ilości drewna. Wkrótce więc została zlikwidowana. Ślad po niej pozostał w nazwie wsi, do dziś zwanej Hamernią. Papiernia natomiast, dzierżawiona przez Żydów, rozwijała się znakomicie i w czasach Królestwa Kongresowego należała do największych w kraju. Produkowano tutaj aż dziewięć gatunków papieru. W połowie XIX w. wydzierżawił ją Żyd Cała Wax, właściciel drukarni w Józefowie. Na papierze z Hamerni drukowano w tym czasie duże ilości ksiąg hebrajskich, cenionych nie tylko w kraju ale też poza jego granicami. Papiernia funkcjonowała ponad półtora wieku. W 1864 r. zatrudniano tu 47 robotników i produkowano 5,5 ty. ton papieru. Zniszczył ją pożar a potem powodzie, które nawiedziły Czartowe Pole w drugiej połowie XIX stulecia. Jej ruiny, wynurzające się z bujnych zarośli nad stromym brzegiem Sopotu możemy oglądać do dziś.
(Źródło: Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość  i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).