Roztocze Środkowe - Górecko Kościelne
Charakterystyka ogólna
Górecko Kościelne – śródleśna wieś o ok. 30 gospodarstwach, na skraju Roztocza i Puszczy Solskiej, na wysokości 220 m. n. p. m. w powiecie biłgorajskim, w gminie Józefów. Osadzona przez Andrzeja z Górków, kupiona w 1592 przez Jana Zamoyskiego, zwana wówczas Hutą lub Wolą Górecką. Inwentarze wspominają, że miała kościół zniszczony przez Szwedów. Istniał również młyn „na Stróżce”, jak nazywano Szum, karczma i folusz (budynek lub pomieszczenie z foluszem, tj. maszyną do wstępnej obróbki tkanin, czyli tzw. folowania, polegającego na obróbce tkanin i dzianin wełnianych oraz mieszanych w stanie wilgotnym z zastosowaniem roztworów chemicznych – przyp. Józef Grzesiuk), należące do wójta Sawki. W 1668 r. IV Ordynat Marcin Zamoyski sprowadził do wsi franciszkanów. W 1768 r. IX ordynat Jan Jakub Zamoyski ufundował tu kościół. Na pocz. XIX w. było tu 57 domów i 451 mieszkańców.
(Źródło: Wójcikowski Włodzimierz, Paczyński Ludwik: Roztocze Przewodnik. Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1986).
Górecko Kościelne – to wieś niewielka, ale rozlokowana w malowniczym krajobrazie dużej polany, wyrwanej z Puszczy Solskiej. Latem powietrze odurza tutaj zapachami lasów jodłowych, świerkowych i sosnowych, przebogatym bukietem ziół, niekiedy niezwykle rzadkich.
W lekkim odurzeniu niezwykłymi zapachami puszczy, możesz powędrować aleją starych dębów nad rzeczkę Szum. Możesz też powędrować brzegiem Szumu w górę spokojnego w tym miejscu nurtu, hen aż po Górecko Stare. Rozciąga się tam rezerwat krajobrazowy „Szum”. Dolinę rzeki, miejscami mocno zwężoną stromymi zboczami, porastają smukłe jodły, świerki i sosny oraz rzadka roślinność górska, m.in. rośnie tam zanokcica skalna i zielona, paprotnica krucha, porzeczka alpejska i inne. Przy odrobinie szczęścia spotkasz czarnego bociana, może nawet natkniesz się na wydrę, czy płochliwego nornika. Rzeka Szum gdzieniegdzie wcina się głęboko w wapienne dno doliny i tworzy szeregi małych wodospadów, które nie wiedzieć od jak dawna okoliczni mieszkańcy nazywają właśnie szumami.
No ale jesteśmy w Górecku Kościelnym, bogatym jak cała okolica w zabytki architektury sakralnej. Powstanie Górecka Kościelnego datuje się na rok 1582. W dziesięć lat później, wraz z puszczą kupił je Jan Zamoyski i włączył do utworzonej właśnie Ordynacji. Poza zabytkami przyrody nic się jednak z tamtych czasów nie zachowało.
Za to kroniki podają pewne zdarzenie, które dla Górecka okazało się niezwykle ważne. Otóż 7 października 1648 roku młodemu rolnikowi Janowi Sosze i towarzyszącemu mu Rusinowi Kluzowi, objawił się św. Stanisław, biskup i męczennik. Były to czasy powstania Chmielnickiego. Wojska kozacko – tatarskie zdobyły już wschodnie tereny Rzeczypospolitej, oblegały Lwów i ruszały na Zamość. Mieszkańcy Górecka, podobnie jak wielu innych wsi, w obawie przed najeźdźcami, uciekli do puszczy i skryli się wśród pobliskich bagien. Tylko najodważniejsi przekradali się nocą do swoich zagród, aby doglądać pozostawionego dobytku. Takimi śmiałkami byli też Socha i Kluz. Św. Stanisław ukazał się im podobno podczas jednej z takich nocnych wypraw, w miejscu, gdzie obok dębów stoi dziś kaplica. Przestraszonych mężczyzn uspokoił i wskazał miejsca, gdzie mieszkańcy powinni wznieść dwie kaplice i kościół „dla chwały Bożej” i zapewne „dla pokrzepienia serc” w dramatycznych czasach. W miejscu objawienia się od początku gromadzili się wierni. Miały podobno miejsce liczne uzdrowienia. Kapituła Zamojska po zbadaniu sprawy, uznała objawienia za autentyczne. Wybudowano kaplice i ustanowiono rezydenta kościelnego, franciszkanina z Zamościa. Franciszkanie konwentualni administrowali parafią aż do kasaty zakonu w 1866 roku.
W 1668 r. IV Ordynat Marcin Zamoyski ufundował kościół i klasztor. Od tego czasu wieś nazywa się Góreckiem Kościelnym. Na początku XVIII w. świątynia została spalona przez Szwedów. Ale IX ordynat Jan Jakub Zamoyski w roku 1768 fundował nową (konsekrowana w 1778 roku), która pod koniec XIX w. została powiększona ( w latach 1897-98 przedłużono nawę o 8 metrów ze względu na dużą ilość pielgrzymów). Wybudowano też wieżę. Wnętrze świątyni ma wystrój rokokowy. W 1787 r. naprzeciw głównego wejścia do kościoła wybudowano dzwonnicę, na której w roku 1906 zawieszono trzy dzwony odlane we Lwowie.
(Cabaj J., Kazimierczuk Z.: Zamość i Roztocze. Superprzewodnik. Wydawnictwo FOTPRESS, Zamość 2001).
