Roztocze Południowe - Horyniec Zdrój

Cerkiew p.w. św. Paraskewy w Radrużu

Cerkiew p.w. św. Paraskewy w Radrużu

Najstarszą drewnianą cerkwią greckokatolicką w Polsce (ok. 1583 roku). Ulokowana niepozornie, a może nawet dziwacznie, bo w dolinie. Greckokatolickie świątynie zazwyczaj były sytuowane na wzniesieniach, dlatego postanowiono zrobić dość dziwny zabieg. Postanowiono odkroić kawałek skarpy, tworząc coś w rodzaju pagórka w dolinie. Z bliżej nieznanych powodów, nie wyrównano tego pagórka, tylko postawiono świątynię na pochyłym terenie! Dlatego teraz, gdy pierwszy raz rzuca się spojrzeniem na front tego cerkiewnego zespołu, odnosi się wrażenie, że jest coś nie tak z murami otaczającymi go. Różnica wysokości położenia muru po stronie północno zachodniej i południowo wschodniej to kilka metrów. Widać był to celowy zabieg, a jego sekret ujawnia się, gdy wejdziemy na skarpę kilkadziesiąt metrów dalej na południe. Okazuje się wtedy, że plac cerkiewny z tamtej perspektywy wygląda jak idealny trójwymiarowy obraz. Ten niezwykły zabieg architektoniczny, połączony z kompozycją przestrzeni, może być wzorem do naśladowania dla dzisiejszych architektów przestrzeni.

Tutaj trzeba wspomnieć o architekturze samej cerkwi. Ciekawostką jest to, że była budowana ona bez gwoździa i stoi do dziś, wszystkie łączenia były drewniane. To, że jest to jedna z najstarszych cerkwi, można poznać po specyficznej trójdzielnej budowie. Oznacza to, że wyraźnie były oddzielone babiniec (część tylko dla kobiet), nawa (bliżej ołtarza, część dla mężczyzn) i prezbiterium (przestrzeń przeznaczona tylko dla kapłanów i służby liturgicznej). Każda z tych trzech części była nakryta oddzielnym dachem lub kopułą. Po tym dachach można właśnie rozpoznać wiek świątyń, gdyż najstarsze zazwyczaj mają dachy czteropołaciowe, niczym namioty.

W radruskiej cerkwi także ciekawym elementem są tak zwane soboty, czyli podcienia wokół świątyni, wsparte na słupach, które służyły głównie jako schronienie. Dawno temu, ludzie przychodzili z sąsiednich wiosek na poranną niedzielną mszę już w nocy w sobotę i czekali do rana. Przy okazji toczyły się rozmowy, można by powiedzieć, że kwitło życie towarzyskie. Była jedna z niewielu okazji, by się czegoś dowiedzieć z okolicy.

Zespół Cerkiewno - Obronny w Radrużu, bo tak jest też nazywany, nie od parady jest tak określany. Wysoka wieża obronna, mury, oraz masywna budowla świątyni zbudowana z grubych dech dębowych i modrzewiowych, kiedyś była nazywana Chłopską Warownią. W czasach, gdy po tych ziemiach grasowali Tatarzy, jedynymi miejscami, gdzie można było się schronić, była właśnie cerkiew. Podobno do dziś na jej drzwiach można zaleźć ślady po toporach Tatarskich…
( Źródło: Strona internetowa http://horyniec.info/ ).

Zespół cerkiewny gr.- kat. p.w. św. Paraskewii

Cerkiew z zespołem sakralnym (dzwonnica, kostnica, mur ogrodzeniowy, cmentarz) usytuowana w środkowej części wsi, na wzniesieniu otoczonym murem z dwoma bramkami wejściowymi od wschodu i zachodu. Przy wejściu od strony wschodniej do ogrodzenia przylega murowana kostnica. Wokół cerkwi znajdują się relikty cmentarza. Cerkiew zbudowana zapewne w 1583 r., jest jedną ze starszych cerkwi drewnianych na terenie Polski, stanowi wybitne walory architektoniczne i krajobrazowe.

Historia:

Cerkiew posadowiona zapewne na miejscu starszej świątyni. W drugiej ćwierci XVII wieku w wewnętrznym licu zrębu obiektu wykonano malowidła ścienne, a w czwartej wymieniono zniszczone krewiona i gontowe poszycie. W 1699 r. wstawiono ikonostas o wyodrębnionej konstrukcji. Kolejny remont przeprowadzono w 2 poł. XVIII w., który obejmował swoim zasięgiem, prace wewnątrz i na zewnątrz obiektu. Na pocz. XIX w. świątynia była bardzo zniszczona i dlatego też w 1832 r. rozpoczęto remont generalny. W 1926 r. wewnątrz wykonano podłogę, a w rok później powiększono otwory wejściowe w ścianie ikonostasowej oraz założono blachę nad częścią dachów cerkwi.

Po roku 1945 obiekt użytkowany jako kaplica obrządku rzymskokatolickiego, później opuszczona.

W latach 1959 - 60 zabezpieczona i wpisana do rejestru zabytków. Całkowitą renowację świątyni przeprowadzono w latach 1964 -66. Zachowane wyposażenie umieszczono w Składnicy Ikon Muzeum Zamek w Łańcucie.

Cerkiew posadowiona na podmurówce z kamienia łamanego, podwalina dębowa zwęgłowana na nakładkę z ostatkami, ściany o konstrukcji zrębowej. Nawa posiada jednozałomowy wierch zwieńczony cylindryczną pseudolatarnią o stożkowym daszku z nasadzoną półmakownicą i żelaznym krzyżem. Sanktuarium i babiniec niższe od nawy nakryte dwuspadowymi dachami. Cerkiew otaczają wydatne soboty o pulpitowych zadaszeniach.

Prace budowlane i konserwatorskie ( przebieg i dokumentacja):

$11959 r. -wymiana części podwalin i zabezpieczenie dachu,
$11960 r.- zabezpieczenie części dachu nad sobotami i odnowienie cerkwi,
$11963 -65 -wykonanie pełnej dokumentacji roboczej dla cerkwi i otoczenia (inwentaryzacja, kosztorys, ekspertyza mikologiczna, projekt otoczenia i ogrodzenia, dokumentacja techniczna -opracowanie zbiorowe PP PKZ Kraków),
$11964 r. -rozpoczęcie prac konserwatorskich (ustawienie rusztowań, rozebranie kopuły, rozpoczęcie wymiany podwalin),
$11965 r. -kontynuacja prac elementów ściennych. Wykonanie prac konserwatorsko -zabezpieczających przy malowidłach ściennych,
$11966 r. -ukończenie konserwacji. Dokumentacja opisowa i fotograficzna z prac konserwatorskich przy ścianie polichromowanej w cerkwi w Radrużu, opracowała H. Markowska.

(Źródło: Strona internetowa Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu http://wuozprzemysl.pl ).