Dom Centralny

Dom Centralny (przy ul. Kościuszki), naprzeciw kościoła Św. Mikołaja, na pocz. XX-go stulecia określany był mianem najpiękniejszego gmachu w Zamościu, wzniesiony w l. 1910-11 wg proj. Władysława Luchta.

U schyłku XVI w. stały tu m.in. domki miejscowych tkaczy i ślusarzy. Budynki spłonęły w 1709. Kiedy miasto zostało zamienione na twierdzę parcela ta, ze względu na bliskość fortyfikacji, przeznaczona była pod budowę obiektów rządowych. Planów jednak nie zrealizowano. Z czasem rzemieślnicy zaczęli tu wznosić drewniane domki kryte gontem. W końcu XIX w. parcela była własnością Józefa Czernickiego, który na miejscu dzisiejszej Centralki i na parceli sąsiedniej wzniósł nowoczesny dom piętrowy, magazyny, stajnię i wozownię (proj. m.in. arch. Bolesław Stankiewicz). Na pocz. XX w. Czernicki sprzedał parcelę rodzinie Kłossowskich. Aptekarz  Zdzislaw Kłossowski, prezes powstałego w 1904 zamojskiego Towarzystwa Oszczędnościowo – Pożyczkowego, podjął decyzję o budowie własnego domu dochodowego, z przeznaczeniem na biura i kasę. W 1910, po rozbiórce magazynów i stajni firma „Architekt” braci Lucht w Lublinie, rozpoczęła wznoszenie okazałego, 3–piętrowego secesyjnego budynku, w którym oprócz biur i mieszkań, znajdowały się także sklepy, restauracja, sala kinowo-teatralna i ekskluzywny hotel zw. „Centralką” (zainstalowano tu pierwsze w Zamościu centralne ogrzewanie).

W czasie okupacji mieścił się tu sztab żandarmerii niemieckiej. W 1917 bracia Zygmunt i Stefan Pomarańscy założyli „Księgarnię Polską”, wskrzeszającą zamojskie tradycje wydawnicze przez ambitne publikacje naukowo-regionalne, w tym także czasopisma „Kronika Powiatu Zamojskiego” i „Teka Zamojska”. „Księgarnia Polska” istniała do 1936 i wydała kilkaset wartościowych publikacji, podnosząc rolę Zamościa jako ważnego ośrodka oświatowo-kulturalnego w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Na fasadzie Centralki, od ul. Żeromskiego nr 3 tablica umieszczona w  1966: „W tym domu mieszkał i tworzył Bolesław Leśmian poeta 1878-1937”. Znakomity autor „Łąki” przeniósł się do kanclerskiego grodu w 1922 z Hrubieszowa po czteroletnim tam pobycie i zamieszkiwał tu z rodziną do 1935. Niewielki był podobno pożytek z Leśmiana jako rejenta w sądzie zamojskim (był prawnikiem z wykształcenia), ale jako poeta stworzył w tym okresie wiele znakomitych utworów (zbiór „Napój cienisty”), za które został uwieńczony laurem przez Akademię Literatury.      
(Źródło: Kowalczyk Jerzy: Zamość. Przewodnik. Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995).